Marie Jourdain
PISjournal – Sigurnosni pakt Australije–Britanije–SAD (AUKUS) je evropsko a ne samo francusko pitanje. Dok otkazani ugovor s Australijom nije bio u vezi s evropskim podmornicama, a strateško partnerstvo s Australijom nije bilo sa Evropskom unijom, lideri EU i šefovi evropskih država učinili su više od suosjećanja sa Francuzima.
Visoki predstavnik EU za vanjske poslove i sigurnosnu politiku Josep Borell izjavio je da zemlje članice EU smatraju da AUKUS “utječe na Evropsku uniju u cjelini”. Michael Roth, njemački državni sekretar za evropska pitanja, nazvao je to “pozivom za buđenje za sve u EU”, a njemački ministar vanjskih poslova Heiko Mass rekao je da je način na koji je uspostavljen “iritantan i razočaravajući, ne samo za Francusku.”
Zašto su Evropljani zabrinuti? Prvo, način na koji se pregovaralo o AUKUS-u i način njegove najave doveo je do krize povjerenja preko Atlantika jer sugerira da Evropa više nije prioritet SAD-a.
Za Evropljane, veći je problem način na koji je tretirana Francuska nego to što je ugovor otkazan. Ako se ovako ponašaju Sjedinjene Države s Francuskom, koja ima najjaču vojsku u Evropskoj uniji i drugu po veličini ekonomiju, šta bi spriječilo Washington da učini isto s bilo kojom drugom evropskom zemljom?
Nadalje, ako AUKUS potvrdi da je Indo-Pacifik sada prioritet za Sjedinjene Države, to implicira da Evropa više nije strateški partner kakav je nekada bila. Ne samo da je zaobišla Francusku – koja je na čelu sve većeg angažmana Evrope na Indo-Pacifiku – već je to učinila i na dan kada je Evropska unija objavila sopstvenu indo-pacifičku strategiju.
Pored toga, AUKUS direktno utiče na sigurnosnu arhitekturu u Indo-Pacifiku, gdje Evropska unija ima strateške interese i sopstveni pristup, kao što je razvijeno u njenoj strategiji saradnje u Indo-Pacifiku. AUKUS bi mogao zakomplikovati produbljivanje saradnje Evrope s Australijom, a evropske zemlje bi mogle biti u iskušenju da općenito ograniče angažman s Indo-Pacifikom.
Tajming je sada posebno loš: referendum o nezavisnosti Nove Kaledonije zakazan je za decembar, a Kina se zalaže za nezavisnost kako bi proširila svoj uticaj na južnom Pacifiku. Nova Kaledonija pod kineskim uticajem mogla bi prekinuti kinesko okruženje izolacijom Australije, kao što su pokazali Paul Charon i Jean-Baptiste Jeangène Vilmer.
Jedan od razloga za krizu mogao bi biti odsustvo političkih imenovanih osoba u Bidenovoj administraciji – nema ambasadora u Evropi, a Karen Donfried je tek krajem septembra potvrđena za pomoćnicu državnog sekretara za evropska i evroazijska pitanja.
U međuvremenu, indo-pacifički tim Bijele kuće je mnogo robusniji. Prve ture sekretara države i odbrane bile su u tom regionu. Prioritet Ministarstva odbrane je Kina. Oživljen je Kvadrilateralni sigurnosni dijalog („Quad“) u Indo-Pacifiku.
Čak je i Bidenova turneja po Evropi u junu bila izvanredna po načinu na koji su saopštenja sa samita G7, NATO-a i EU–SAD spominjala Kinu, otvarajući put za veću svijest u Evropi o ovom izazovu.
Nadalje, Ukrajina (evropska, ali ne i EU država) tvrdila je da je bila „iznenađena“ kada su Sjedinjene Države odlučile da dozvole završetak gasovoda Sjeverni tok 2.
Povlačenje iz Afganistana nije bila kolektivna odluka: G7, EU, UN i generalni sekretar NATO-a pozvao je Amerikance da produže rok 31. avgusta za okončanje evakuacije, ali odgovor SAD nije ispunio njihova očekivanja.
Konačno, ukidanje zabrane putovanja (očekuje se u novembru) nije najavljeno do 20. septembra, uprkos visokoj stopi vakcinacije u Evropi. Druge zemlje sa nižim stopama vakcinacije nisu bile predmet takve zabrane.
Kap koja je prelila čašu
AUKUS je posljednja kap. To je poziv na buđenje Evropljanima, jasan znak da moraju učiniti više kako bi zaštitili svoje strateške interese. Posvećenost SAD-a članu 5 i dalje je čvrsta, ali Evropljani bi se mogli zapitati kakav bi bio stav SAD-a da se pojavi kriza u susjedstvu Evrope, posebno ona koja utiče na Evropu, ali ne i na Sjedinjene Države.
Ako bi Sjedinjene Države napustile Irak, što bi Evropljani učinili – s obzirom na to da američke oružane snage osiguravaju zaštitu?
Stoga ne čudi da se vode rasprave o strateškoj autonomiji. Šta je rješenje?
Prvo, Evropa nema zajedničku stratešku viziju. Za formiranje vizije bit će potrebna neka kolektivna mašta: kako je rekla Džudi Dempsi iz Carnegie Europe: „strateška autonomija je besmislena” ako Evropa ne razmišlja „kolektivno strateški”.
Strategija EU za saradnju u Indo-Pacifiku predstavljala je značajan korak u jačanju zajedničke vizije, i ona će dati informacije o budućem strateškom kompasu (koji će biti objavljen u martu 2022. godine za vrijeme francuskog predsjedavanja EU). Evropska unija bi se trebala dogovoriti o ključnim izazovima koji su pred nama, a novi specijalni izaslanik EU za Indo-Pacifik Gabriele Visentin će biti od suštinskog značaja za podsticanje konsenzusa.
Evropske države se razlikuju u stavovima o Kini, koju je Evropska unija označila “sistemskim rivalom”, “ekonomskim konkurentom” – ali i “partnerom u pregovorima”.
Neće biti lahko usvojiti novu strategiju EU o Kini, ali nedavni izvještaj Evropskog parlamenta je prvi doprinos. Poziva na angažovanje Pekinga u pitanjima od globalnog značaja – klimu, zdravlje i nuklearno razoružanje – ali i na odbranu ključnih evropskih vrijednosti i interesa, uključujući angažovanje Kine u dijalogu o ljudskim pravima.
U izvještaju se kaže da se ne može postići sveobuhvatan sporazum o ulaganjima dok Kina sankcionira evropske članove parlamenta i institucije – same sankcije Pekinga su odgovor na sankcije EU pojedincima za koje se vjeruje da su odgovorni za represiju u Xinjiangu. U međuvremenu, u izvještaju se sugerira sporazum EU sa Tajvanom o investicijama.
Drugo, Evropa mora pokazati da je spremna da bude globalni akter kakav Evropska unija želi da bude. Ovo dolazi sa cijenom – kako finansijskom (povećanje ulaganja u odbrambenu potrošnju ili razvoj kritičnih sposobnosti) tako i političkom.
U tom pogledu značajno je usvajanje strategije EU o Indo-Pacifiku od strane šefova država u oktobru. Implementacija strategije, uključujući njenu sigurnosnu komponentu (npr., povećanje broja pomorskih snaga i poziva u luke) će pokazati regionalnim akterima i Sjedinjenim Državama da je Evropa ključni indo-pacifički akter, nudeći jedinstven pristup koji može implementirati.
Treće, Evropska unija se mora uključiti u otvorenu diskusiju sa Sjedinjenim Državama o evropskoj sigurnosti (ne ograničavajući se na evropsku teritoriju). Organizovanje fokusiranog dijaloga o sigurnosti i odbrani (sa tačkom dnevnog reda o Indo-Pacifiku) kao što je obećano tokom samita EU–SAD prošlog juna bila bi dobrodošla inicijativa.
Konsultacije na visokom nivou o Indo-Pacifiku kasnije ove godine, koje su najavili državni sekretar Antony Blinken i visoki predstavnik Josep Borell, također bi dale priliku Sjedinjenim Državama da ohrabre Evropljane da ojačaju.
NATO će ostati kamen temeljac evropske kolektivne odbrane, ali Sjedinjene Države mogu mnogo da dobiju od kredibilnije i jače evropske odbrane, kao što je priznao Biden u zajedničkom razgovoru s francuskim predsjednikom Emmanuelom Macronom.
Značajno je da saopštenje navodi da Sjedinjene Države “prepoznaju važnost jače i sposobnije evropske odbrane koja pozitivno doprinosi transatlantskoj i globalnoj sigurnosti i koja je komplementarna NATO-u”.
Četvrto, obnova povjerenja sa Australijom, Ujedinjenim Kraljevstvom i Sjedinjenim Državama je od vitalnog značaja za dalju saradnju. Bit će kritično kako će se to dogoditi. Otvaranje puteva za saradnju u Indo-Pacifiku, između Evropske unije i Quad-a (kako se razmatra u strategiji EU) bio bi pozitivan korak.
Plodan sastanak 29. oktobra otvara put Francuskoj i Sjedinjenim Državama da vrate ovo povjerenje. Ovu pozitivnu dinamiku tek treba pronaći u Australiji i Ujedinjenom Kraljevstvu.
AUKUS će imati trajne posljedice po evropsku sigurnost. Otkrio je koliko se strateško okruženje promijenilo i kako ključni sigurnosni partneri Evropske unije namjeravaju djelovati u njemu.
Evropa mora ojačati, ne samo da bi osigurala svoje strateške interese, već i da učestvuje u obnavljanju uravnoteženijih i efikasnijih transatlantskih odnosa, uključujući i Indo-Pacifik.
