Sanadin Voloder
Autor je novinar, NVO aktivista i istraživač. Bio je novinar i urednik portala Akos. Saradnik je više bosanskohercegovačkih i regionalnih medija. Autor je knjige ‘Priče iz Hercegovine’.
PISjournal –Poznavanje historija u međunarodnim odnosima je ključno za razumijevanje procesa, a posebno u borbi za narative.terorizam
Cionizam je proizvod evropskog nasilnog kolonijalizma u kombinaciji sa ideologijama smrti (fašizmom, nacizmom i komunizmom), a sve to ima rasističku i kolonijalnu podlogu.
U kontekstu zadnjih dešavanja u Jugozapadnoj Aziji, odnosno stravičnog državnog terorizma koji se već osam decenija provodi nad Palestincima te novih oblika terorističkih napada u Libanu preko različitih elektroničkih uređaja za komunikaciju nužno se podsjetiti na historiju cionističkog terorizma koja traje gotovo jedno stoljeće.
Ko je uvezao terorizam u Jugozapadnu Aziju
Historijska činjenica je da su terorizam u ovaj dio Azije, kojeg zapadni imperijalizam naziva Bliskim ili Srednjim istokom, donijeli upravo cionisti kako bi pripremili teren za osnivanje cionističkog entiteta kao jedinstvene startap države i zadnje kolonijalne tvorevine na svijetu.
U zapadnom popularnom diskursu termin terorizam se dugo povezivao isključivo s muslimanima, odnosno s Arapima i Bliskim istokom. Posebno je naglašavana veza sa aktivnostima palestinskih grupa, koje dominiraju u medijima u posljednjih 50-tak godina. Ali prije sedam ili osam decenija, akcije cionističkih terorista u Palestini su bile ono što je punilo naslovnice širom svijeta. Iako ova historijska činjenica danas nije toliko poznata, ona postavlja važno pitanje: da li je savremeni bliskoistočni sukob, u kojem terorizam igra istaknutu ulogu, sam po sebi proizvod terorizma?
Mnogi naučnici i analitičari smatraju kako je cionistički terorizam tokom 1940-ih bio i taktički i strateški značajan. Na taktičkom nivou, cionistički teroristi su uspjeli frustrirati britanske sigurnosne snage i narušiti njihovu sposobnost kontrole Palestine. To je odigralo značajnu ulogu na strateškom nivou u uvjeravanju Britanije da se povuče iz Palestine, što je, zauzvrat, generisalo uslove koji su olakšali osnivanje cionističke tvorevine Izraela, odnosno milionske izbjegličke palestinske populacije. Arapsko-izraelski sukob, koji je proizašao iz ove situacije, oblikovao je i dominira bliskoistočnom politikom i diplomatijom tokom većeg dijela posljednjih sedam decenija. Dakle, cionistički terorizam ostavio je regionu dvostruko nasljeđe taktičke efikasnosti i strateškog uticaja.
Oružana borba koja je prethodila formalnom osnivanju Izraela imala je svoje porijeklo u složenoj interakciji evropskih društvenih sukoba, diplomatije velikih sila tokom Prvog svjetskog rata, sukoba suprotstavljenih jevrejskih i arapskih nacionalizama u međuratnoj eri i podjela unutar cionističkog pokreta. Uspon modernog evropskog nacionalizma u kombinaciji s marginalizacijom i progonom jevrejskih manjina podstakao je val jevrejske imigracije u Palestinu krajem devetnaestog stoljeća. Ti isti trendovi oživjeli su i politizirali cionistički pokret, koji se posvetio osnivanju jevrejske države u granicama historijske Palestine.
Cionistički pokret bio je podijeljen u dva široka tabora: laburistički cionisti, agrarni socijalistički pokret, revizionisti i više nacionalističkih frakcija. Njihove ideološke razlike su pogoršane sukobima sa Arapima, što je dovelo do toga da dvije frakcije usvoje donekle različite pristupe upotrebe sile. Laburistički cionisti, daleko većina među palestinskim Jevrejima i oslanjajući se na pacifističku tradiciju, favorizirali su strategiju “aktivne odbrane”. Oni su osnovali Haganu za odbranu svojih naselja. Oni su trenirani od strane Orde Wingatea, procionističkog britanskog oficira.
Hagana je izvela ograničene ofanzivne operacije protiv arapskih gerilskih snaga. Revizionisti su, međutim, bili nezadovoljni odbrambenim načinom razmišljanja laburističkih cionista i favorizirali su vođenje borbe direktno protiv neprijatelja. Tako je Irgun Zvai Leumi (Nacionalna vojna organizacija) proizašla iz prorevizionističkog krila Hagane. Kasnih 1930-ih Irgun je izveo niz terorističkih napada na palestinske Arape. Ali izbijanje Drugog svjetskog rata dodatno je podijelilo cioniste po pitanju saradnje sa Britanijom u ratnim naporima. Dok su Hagana i Irgun bili voljni to učiniti u ograničenom stepenu, nekoliko disidenata unutar revizionističkog pokreta smatralo je to izdajom, budući da je britanska politika prema Palestini, artikulirana uoči rata, predlagala stvaranje samo arapske države. Ovi ekstremniji militanti osnovali su novu grupu: Lochmei Herut Israel (Borci za slobodu Izraela – LHI). Na početku predvođeni intelektualnim mistikom Abrahamom Sternom, napali su britanske snage sigurnosti u Palestini. Nakon što je Stern ubijen od strane policije 1942. godine, grupa je postala poznatija kao Stern banda. Ove tri grupe su se na kraju suočile s Britancima kroz brojne terorističke napade.
U međuvremenu, Holokaust je promijenio cionističku računicu. Spašavanje preživjelih pomoglo je u oblikovanju nove “kulture preživljavanja” protiv egzistencijalnih prijetnji Jevrejstvu. Dakle, bio je to “militarizovani” cionizam, oličen u frazi “Nikad više”, koji se suočio sa Britancima u Palestini 1945.
Terorizam: taktičko oružje za strateške svrhe
Jevrejske ilegalne grupe pokrenule su pobunu protiv Britanaca 31. oktobra 1945. godine nizom koordinisanih napada na željeznice, rafinerije nafte i policiju. Anti-britanska pobuna nastavljena je skoro dvije godine, u dvije faze. Prva, koja se često naziva faza “Ujedinjenog otpora”, trajala je od oktobra 1945. do augusta 1946. Tokom ovog perioda, tri grupe su pokušale da koordiniraju svoje akcije protiv Britanaca, ali politička i strateška neslaganja su onemogućila potpuno ujedinjeni front. Hagana je koristila nasilje kao taktiku pritiska da uvjeri Britance da promijene svoju politiku prema imigraciji Jevreja u Palestinu.
Dakle, ograničio je svoje napade uglavnom na mete povezane s naporima protiv imigracije, kao što su obalne radarske stanice i policijski čamci. Ali je takođe sabotirala željeznicu kao način nametanja ekonomskog pritiska na Britance.
Grupe Irgun i Stern, međutim, bile su posvećene sveopćim “nacionalno-oslobodilačkim” ratovima. Nisu vjerovali da će Britanci dati Palestinu Jevrejima i stoga su bili odlučni da ih protjeraju. Pokušali su povećati ljudske i političke troškove za Britaniju zbog ostanka u Palestini napadajući britanske trupe i policiju, vojne baze i policijske stanice, rafinerije nafte, vozove, mostove i banke. Ove tri grupe izvele su 78 napada u devet mjeseci nakon oktobra 1945. Međutim, udruženi otpor je prekinut nakon što je Irgun digao u zrak sjedište britanske administracije u hotelu King David u Jerusalemu u julu 1946. godine, ubivši 92 osobe. Nakon te katastrofe, koja je bila teška sramota za umjerene cioniste, Hagana se efektivno povukla iz oružanih operacija. Nesputani potrebom za ujedinjenim frontom, Irgun i Stern Gang su brzo eskalirali nivo nasilja skoro četiri puta u drugoj fazi, izvodeći 286 napada u narednih dvanaest mjeseci. Broj žrtava je premašio 1.000 tokom dvogodišnjeg perioda.
Ali brojke ne govore cijelu priču. Pobunjenici su zbunili Britance vodeći “rat na dva fronta”: taktičku paravojnu bitku za kontrolu – sposobnost vladanja; i stratešku, političku i psihološku borbu za legitimitet – pravo da vladaju. Na taktičkom planu, oni su koristili inovativne tehnike terorizma u širenju haosa, čime su Palestinu učinili neupravljivom.
Vođa Irguna Menachem Begin vjerovao je da će Palestina kad počne pobuna ličiti na “staklenu kuću”. Pažnja svijeta bi bila usmjerena na tamošnje događaje i to bi zaštitilo pobunjenike, jer Britanci ne bi bili „slobodni da uguše pobunu u moru krvi.“ Tako je Irgun slijedio strategiju koja bi istovremeno potkopala britansku vlast u Palestini dok promovira Irgunovu sliku i poruku. Svaki napad Irguna koji Britanci nisu spriječili bio bi udar na njihov prestiž, dok bi sam čin povećao reputaciju Irguna. Bila je to klasična primjena anarhističke strategije “propagande djela”.
Velika strateška vizija LHI-a umrla je sa osnivačem Abrahamom Sternom, ostavljajući naslijeđe posvećenosti individualnom terorizmu, koji je grupa pretvorila u opsesiju osvetom za njegovu smrt. Njegovi nasljednici su to spojili sa svojom marksističkom doktrinom, tvrdeći da Britanija svoje prisustvo u Palestini temelji isključivo na ekonomskim interesima. Stoga se strategija Stern Gang-a sastojala od kombinacije ekonomskog ratovanja i “direktne akcije” u anarhističkom stilu protiv visokih vladinih zvaničnika i posebno policije. Poput Irguna, vođe LHI-ja vjerovali su da će njihovi napadi pokazati da Mandatarski režim je bio “slab i neefikasan” i nije u stanju da održi red osim uz neprihvatljivu cijenu.
Napad na hotel King David u julu 1946. bio je razoran udarac za britansku administraciju u Palestini. Bomba je raznijela Sekretarijat, koji je bio odgovoran za veći dio svakodnevnog posla koji je održavao funkcionisanje vlade i zemlje. Odnijela je živote dvadeset i jednog višeg državnog službenika i mnogih mlađih službenika. Administrativni dosjei i evidencija su uništeni. Ni ljudi ni evidencija se nije mogla lako zamijeniti, a zbog toga je stradala administracija mandata.
Kada su Britanci izrekli smrtne kazne osuđenim teroristima, britansko vojno osoblje i civili su oteti i držani radi otkupnine. Irgun je pogubio dva narednika obavještajnog korpusa nakon lažnog suđenja. Njihova tijela zarobljena u minama bila su obješena u šumarku narandži. Suočeni sa smrtnom kaznom, dvojica zatočenih pripadnika Irguna žrtvovali su se u “mučeničkoj operaciji”: raznijeli su se u zatvoru krijumčarenom granatom. Drugi su oslobođeni u napadu na zatvor Acre. Ukratko, oni su vješto neutralizirali sposobnost Britanije da izvrši kontrolu nad sigurnosnom situacijom.
Pobunjenici su izveli više od 90 napada na ekonomske ciljeve. Mine su oštetile ili izbacile iz šina više od 20 vozova, a napadnuto je pet željezničkih stanica. Ovi incidenti su poremetili i odložili željeznički saobraćaj u periodu od devet mjeseci, što je rezultiralo gubitkom komercijalnih prihoda. Osim toga, pobunjenici su desetak puta napali naftnu industriju. Šteta nanesena ovim napadima koštala je Britaniju skoro dva miliona funti, ali prava šteta je bila njena sposobnost da upravlja mandatom. Tokom zime 1947. Britanija je bila primorana da evakuiše nebitno osoblje i koncentriše ostatak u strogo čuvanim sektorima sigurnosti (poznatim kao “Bevingrads”). Do augusta 1947. rastuća pobuna se prelila u arapsko-cionistički sukob. U tom trenutku je visoki komesar, Sir Alan Cunningham, rekao kolonijalnom sekretaru Arthuru Creech-Jonesu, ne može garantirati da se situacija neće pogoršati.
Kombinovana primjena strategija haosa Irguna i Stern bande je upalila. Oni su erodirali britansku kontrolu nad Palestinom do te mjere da njome nije bilo moguće upravljati. Ovo je bio jedan od glavnih faktora koji je uticao na britansku odluku u septembru 1947. da napusti Palestinski mandat.
Međunarodna propagandna kampanja
U skladu s Beginovom teorijom “staklene kuće”, pobunjenici su vodili i stratešku političku i psihološku borbu za legitimitet. Oni su zakomplikovali britansku situaciju na političkom frontu kroz dobro organiziranu lokalnu i međunarodnu propagandnu kampanju. Pobunjenike su pomagale “frontalne” grupe koje su služile kao glasovi pobunjenika izvan Palestine, promovirajući cionističku stvar i kažnjavajući britansku vladu zbog njene politike i djelovanja.
Ovo je ojačalo moral unutar pokreta i među njihovim lokalnim simpatizerima. Ali oni su također došli do potencijalnih pristalica širom svijeta, posebno u Sjedinjenim Državama. SAD su imale veliku i politički aktivnu jevrejsku zajednicu, a budući da su bile glavni britanski kreditor, bile su jedina velika sila koja je mogla da izvrši uticaj na Britaniju.
Pobunjenička propaganda je u više navrata naglašavala nekoliko glavnih tema:
prvo, da pobunjenici pobjeđuju; stoga je britansko povlačenje bilo neizbježno, okarakteriziralo je britansku palestinsku politiku kao nezakonitu. Posebno je izdvojila ograničenja jevrejske imigracije koja su prekršila uslove mandata. Ovo je prebacilo krivicu za nasilje na Britaniju i legitimisalo sav jevrejski otpor kao “samoodbranu”.
Također, pobunjenička propaganda je delegitimizirala britansku vladavinu prikazujući Palestinu kao srodnu “policijskoj državi”. Usko povezana s ovim bila je tema koja je britansku politiku i ponašanje izjednačila s nacizmom i antisemitizmom. Ove teme počivale su barem na zrnu istine. Britanska politika se nije promijenila od početka rata, u to vrijeme favorizirala je Arape i ograničila imigraciju Jevreja, kršeći britanske obaveze prema mandatu. Palestina nije bila demokratska država; njome se upravljalo po zakonima o vanrednim situacijama, koje su provodili veliko prisustvo vojske i policije. Riječi i djela nekih britanskih zvaničnika i pripadnika snaga sigurnosti bili su prožeti patinom antisemitizma i dalo je pobunjeničkoj propagandi znatan kredibilitet u svojoj zemlji i inostranstvu. To im je omogućilo da održe pritisak na američku vladu, čineći da je Trumanova administracija gotovo nemoguća da sarađuje s Britanijom u pronalaženju rješenja za palestinsku krizu.
Da bi pojačali svoju oružanu i propagandnu borbu, Irgun i Stern Gang su takođe proširili svoju terorističku kampanju u inostranstvu. Dana 31. oktobra 1946. Irgun je pokrenuo veliku “bombu u koferu” na britansku ambasadu u Rimu, uzrokujući veliku štetu. Tvrdi se da je napad označio otvaranje novog fronta protiv Britanaca, a prateća propagandna ofanziva imala je za cilj da “donese kući” terorističku prijetnju Britancima. Histerične novinske priče o bezličnim, nemilosrdnim teroristima koji proganjaju ulicama Londona možda su proizvele željeni psihološki efekat. Ali stvarnost je bila manje dramatična. Mreže Irgun i Stern Gang u Britaniji, uključujući neke “domaće” teroriste, bile su male, nedovoljno finansirane i ne posebno kompetentne.
Baš kao što su cionistički pobunjenici bili prilično vješti u svojim oružanim i propagandnim napadima, Britanci nisu bili u stanju obuzdati pobunu. Iako su na raspolaganju imali velike vojne i policijske snage, Britance u Palestini mučio je niz problema koji su onemogućili efikasnu kampanju protiv pobunjenika. U konačnoj analizi, sve što je mogla učiniti bilo je dozvoliti Britancima da odrede vrijeme i način svog izlaza iz Palestine.
Strateški utjecaj pobune
Strateški utjecaj cionističke terorističke kampanje protiv Britanije bio je predmet duge i žive debate u izraelskim političkim i intelektualnim krugovima. Zaista, ovo pitanje se ne može odvojiti od politike iz dva razloga.
Prvo, dvije strane debate predstavljaju konkurentske političke frakcije unutar Izraela koje su potomci triju pobunjeničkih grupa i njihovih vlastitih političkih pokreta, laburističkog cionizma i revizionizma. Dakle, tokom većeg dijela perioda nakon stjecanja nezavisnosti, dok su laburistički cionisti bili politički dominantni, “mainstream” izraelski historičari i političari – s cionističke ljevice – težili su umanjivanju uloge i utjecaja bande Irgun i Stern i preuzimanju moralnog vrha igrajući ulogu Hagane u ilegalnoj imigraciji, suštinskoj nenasilnoj aktivnosti. Tek 1970-ih, kada je stranka Herut (proistekla iz krzna revizionizma) počela da dobiva prevlast u izraelskoj politici, “ekstremisti” su dobili ono što su mnogi smatrali svojom dužnom zaslugom.
Drugo, izraelskim vladama i izraelskom društvu u cjelini, bilo je teško priznati da su neki od njihovih osnivača koristili terorizam i smatrali da je to legitimno. Priznanje te tačke zbunilo bi izraelske napore da delegitimizira palestinski otpor koji naziva terorizmom.
Cionistička teroristička pobuna i rezultirajuća sigurnosna situacija bili su glavni, ali ne i jedini faktor koji je uticao na britansko povlačenje.
Palestinsko stanovništvo, protjerano je s onoga što je postalo izraelska teritorija, i između ostalog, zajedničkim napadima Irguna i Sterna od kojih je najpoznatiji masakar u Deir Yassinu.
Dugoročni utjecaj uspješne cionističke terorističke kampanje protiv Britanaca bio je složen, dugotrajan i naizgled nerješiv niz političkih i vojnih borbi širom Bliskog istoka. Glavni, centralni spor oko sudbine Izraela i Palestine pogoršan je ukrštanjem lokalnih sukoba, umiješanošću glavnih hladnoratovskih rivala na suprotnim stranama spora i nadmetanjem za obilne zalihe nafte u regiji.
terorizam terorizam terorizam terorizam terorizam terorizam terorizam terorizam terorizam
Ekskluzivno PISjournal
