Ivan Krastev
Autor je politolog i predsjednik Centra za liberalne strategije u Sofiji.
PISjournal – Aktuelni izbori za Evropski parlament neće biti svečani događaj za politički mejnstrim. Stranke desno od demohrišćana u Evropskoj narodnoj partiji osvojiće više poslaničkih mjesta i uticaja nego ikada prije.
Vjerovatno će biti pobjednici u nekoliko zemalja članica EU, uključujući Francusku, Italiju, Mađarsku, Austriju i Holandiju. Očekuje se da će Zeleni i liberali izgubiti mjesta. Za posljedicu, imaćemo evropski parlament polarizovaniji i fragmentisaniji nego ikada.
Nacionalni politički lideri skloni su da evropske izbore posmatraju kao ratove ćorcima, gdje će mnogi biti ranjeni, ali niko ubijen. Međutim, dugoročne posljedice ovog pomijeranja udesno za sada su nejasne. Da li je uspon desnice strukturni trend ili emocionalna reakcija na ekonomsku nestabilnost u Evropi? Hoće li to pokrenuti antiekstremističku mobilizaciju, kao što se dogodilo u Njemačkoj? Da li će biti uspješna strategija predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen za istovremeno razilaženje i bratimljenje sa strankama desno od njene političke porodice, demohrišćana? Ili će Evropa ubauljati u mnogo mračniji scenario?
Neuspjeh Bregzita uticao je na mnoge pripadnike evropske krajnje desnice. Muči ih strah da će pobijediti, pa da će biti prinuđeni da ispune svoja radikalna obećanja. Oni su i dalje evroskeptici ili evropesimisti, ali nisu otvoreno antievropski nastrojeni. Uprkos utisku iz nedavnih razgovora Marin Le Pen, liderke francuskog Nacionalnog okupljanja, i desničarske premijerke Italije Đorđe Meloni, oni ne predstavljaju jedinstven blok. Nedavno izbacivanje Alternative za Njemačku (AfD) iz grupacije Identitet i demokratija u Evropskom parlamentu, koje je pokrenula Le Pen, još jedan je pokazatelj koliko je teško strpati sve desničarske radikale na kontinentu pod jedan krov.
Vanredna situacija zbog migracija u početku je podstakla široku podršku krajnjoj desnici. Ali mnogo toga se promijenilo od uzavrelih dana krize 2015-16. Mejnstrim stranke su sada vrlo suzdržane oko migrantskih politika, i umjesto toga zalažu se za jačanje spoljnih granica. Tamo gdje je uspjela da se domogne vlasti, krajnja desnica je počela da shvata da su migranti zapravo potrebni Evropi ako želi da sačuva svoju ekonomsku konkurentnost.
Nedavno istraživanje Evropskog savjeta za spoljne odnose pokazalo je da glavni efekat ulaska krajnje desnice u vladu u Italiji nije smanjenje broja ilegalnih migranata, već smanjenje zabrinutosti javnosti oko migracija. Krajnja desnica možda nije baš uspješna u zaustavljanju migranata, ali izgleda da je efikasnija od liberala kad biračima treba pomoći da svare promjenljivu demografsku stvarnost evropskih društava.
Demografska anksioznost je dominantni sentiment na desnici, ali to nije isto što i prosto neprijateljstvo prema strancima – radije, izvire iz straha od ekonomskih i političkih posljedica starenja i smanjenja stanovništva.
Centralni paradoks ovih izbora je, dakle, da migracije nisu pitanje koje izaziva podjele kao prije pet ili deset godina. Umjesto migracione politike, čini se da rastuća snaga krajnje desnice najviše pogađa evropski zeleni dogovor. Budućnost EU će biti strukturisana sukobom između dvije pobune protiv „izumiranja“. Jedan je revolt klimatskih aktivista koji su uplašeni da ćemo, ako radikalno ne promijenimo svoje ponašanje, uništiti život na zemlji. Na drugoj strani je pobuna desnice koja vjeruje u teoriju velike zamjene, u strahu da će neuspjeh da se nešto hitno preduzme po pitanju migracija i fertiliteta značiti kraj evropskom načinu života. Razlikuju se skoro u svemu osim u osjećaju urgencije.
Teško je predvidjeti posljedice evropskih izbora jer će se o obliku i karakteru nove evropske većine odlučivati u dva kruga. Evropljani će glasati u početkom juna; Amerikanci biraju predsjednika u novembru. Ishod američkih izbora osjetiće se posebno oštro u Evropi.
Pobjeda Donalda Trampa će nesumnjivo ohrabriti evropsku desnicu. Ali Tramp nije popularan u Evropi, dok je sposobnost krajnje desnice da utiče na njega minimalna. To će naročito biti slučaj kada se politike Vašingtona o trgovini, Kini ili Natou nađu u suprotnosti sa strateškim interesima Evrope. Krajnja desnica će biti prinuđena da bira između svog ideološkog saveza sa Trampom i rizika da ih kod kuće gledaju kao korisne idiote američkog predsjednika. Internacionalizam nikada nije lak, ali internacionalizam nacionalista je posebno težak trik.
