PISjournal – U posljednjem desetljeću rasprava o Evropskoj uniji i njenoj budućnosti privukla je pažnju istraživača. unija
Rasprava o evropskom identitetu i asimilaciji te integraciji u Uniju ili odvajanju od nje, porast trenda prema ekstremnoj desnici i populističkom nacionalizmu uz važan događaj britanskog istupanja iz Evropske unije, rasprava o pasivnosti NATO-a u vrijeme kada se govorilo o njegovoj smrti, i njegovo ponovno oživljavanje s početkom rata u Ukrajini i pridruživanje novih članica iz istočne Evrope, rasprava o novom svjetskom poretku i o tome želi li Evropska unija igrati samostalnu ulogu u obliku velike svjetske sile u budućnosti ili slijediti politiku Sjedinjenih Država ili igra li svaka od zemalja Unije neovisnu ulogu neke su od tema koje su bile u fokusu pažnje.
U ovom tekstu se o budućnosti Evrope govori sa stajališta različitih teorija i mogućih scenarija. Različite evropske zemlje akcentirajući se na svaki od scenarija i dajući prednost svakom od njih mogu odrediti svoju poziciju u budućnosti novog svjetskog poretka.
Budućnost Evrope iz perspektive sigurnosnih i političkih trendova
Analiza budućnosti Evrope proučavanjem prošlih trendova jedna je od metoda proučavanja koja se zove istraživanje trendova i koja može pomoći u istraživanju budućih scenarija. Evropa je iskusila tri različita sigurnosna okruženja od hladnog rata, a u nastavku će se analizirati pokazatelji svakog razdoblja.
– Razdoblje hladnog rata do raspada Sovjetskog Saveza: tokom tog razdoblja struktura međunarodnog sistema bila je bipolarna, a priroda prijetnji bila je uglavnom teritorijalna. Glavni akteri i aktivisti ovog doba bile su vlade, a vrsta moći bila je teška iz više vidova. Glavno obilježje tog doba bila je teritorijalna prijetnja Evropi od strane Sovjetskog Saveza, a sve sigurnosne akcije bile su organizirane oko toga. U sjeni te zajedničke prijetnje naglašeno je pitanje evropskih integracija.
– Drugo razdoblje pod nazivom poslijeratno doba počinje od vremena raspada Sovjetskog Saveza i transformacije Evrope u Evropsku zajednicu te nakon Ugovora iz Maastrichta i nastavlja se do ruskog napada na Ukrajinu 2022. godine. Glavni pokazatelji ovog razdoblja bili su prijelaz s bipolarnog sistema na multipolarni sistem, prijelaz s teritorijalnih prijetnji na strukturne i ekološke izazove, kraj razdoblja isključivo aktivizma vlade i pojava nevladinih aktera u međunarodnom sistemu, prijelaz s tvrde na mehku moć i izlazak sigurnosnog okruženja iz jednostavnog bipolarnog sistema u hibridno sigurnosno okruženje koje se sastoji od vladinih i nevladinih aktera te tvrdih i mehkih prijetnji, itd.
U ovom trenutku Evropa ulazi u razdoblje krize i trajnih izazova, poput financijske krize iz 2008. i nedavnog ukrajinskog rata, niza kriza koje su u konačnici dovele do usporenog ekonomskog razvoja Evrope. Pojavio se rast ekstremnog nacionalizma i populizma, pojavio se separatizam koji simbolizira Brexit, pa čak i secesije na nacionalnoj ravni, kao u Škotskoj i Španiji. Rasprava o imigrantskoj i izbjegličkoj krizi, ekološkim izazovima, nestabilnosti i nesigurnosti u susjedstvu Evrope, odnosno Bliskog istoka i Mediterana, osvrt na problematiku terorizma, imigracije i izbjeglica, reguliranje odnosa sa SAD-om, posebno u razdoblju Trumpa koje je bilo vrhunac nesuglasica, i reguliranje vrste odnosa s Kinom kao silom u nastajanju također se smatralo jednim od izazova ovog doba Evrope.
Ali važno je da su sva ta pitanja na kraju dovela do izazova neefikasnosti Evropske unije, što je bio najveći izazov ovog razdoblja. To je razdoblje bilo i razdoblje proširenja i produbljivanja Evropske unije ka i razdoblje njenog izazova. Odnosno, istovremeno je doveden u pitanje i proces integracije koji je dostigao svoj vrhunac. Izazovi ovog razdoblja bili su prekogranični, asimetrični i umreženi, a nevladini akteri igraju važnu ulogu.
– Treće doba je novo sigurnosno okruženje koje se formira s početkom ruskog napada na Ukrajinu. Ovo sigurnosno okruženje se formira i razvija, a jedno od njegovih važnih obilježja je povratak teritorijalnih sigurnosnih prijetnji u Evropu. Niti jedna od ranijih prijetnji nije bila teritorijalna i povratak ovog prijetećeg faktora novo je pitanje koje ga odvaja od njegovog prethodnog razdoblja. Drugo je pitanje povratak u doba strateškog nadmetanja velikih sila.
To je pitanje naglašeno u strateškim dokumentima Evrope, NATO-a i Amerike. Ovo doba je doba izmiješanih prijetnji, odnosno i teritorijalnih i neteritorijalnih, i vladinih i nevladinih aktera, doba pojave inteligentnih sila i pluralizma u vlasti, te da više monopol nije u rukama vlade pa čak i pojedinci mogu iskazati primjenu sile. kao što su transnacionalne cyber operacije. U ovom razdoblju još uvijek vrijede prijašnje prijetnje poput terorizma, neefikasnosti i migracija, ali im je pridodana i kopnena prijetnja te je Evropa, kao i mnoge druge zemlje, ušla u eru hibridnih prijetnji.
Stoga je opći duh ovog novog razdoblja povratak politici moći i nadmetanju velikih sila, te povratak geopolitičkom buđenju da se radi o nadetanju oko teritorija, resursa i vrijednosti. Dvije glavne osi nadmetanja u novom sigurnosnom okruženju su ruski agresivni revizionizam i sistemski izazov koji pred izazov stavlja otpornost zapadnih saveza i demokratskih procesa, kao i interese i vrijednosti.
Ovo strateško nadmetanje i ruska invazija na Ukrajinu donekle su gurnuli na marginu druge izazove, a važno je razmotriti kakav će efekat te marginalizirane prijetnje imati u budućnosti kada se radi o budućnosti Evrope.
Teorijski pristupi budućnosti Evrope
Većina teorijskih rasprava o Evropi i pitanju integracije bila je usmjerena na samu integraciju, a manje se raspravljalo o dezintegraciji, iako se iz svega mogu izvući i područja dezintegracije.
– Neofunkcionalizam svoju raspravu predstavlja pod naslovom pozitivne difuzije, što znači da se saradnja širi s jednog područja na drugo; pitanje koje se donekle vidjelo u ekonomskoj krizi i izbjegličkoj krizi.
– Teorija komunikacije smatra da brza i neinstitucionalna integracija članova u integrisano i institucionalizirano društvo može sama po sebi biti uzrokom dezintegracije. Naprimjer, zemlje zapadne Evrope godinama su osmišljavale integraciju i pratile prilagođavanje na nju, a naglo pridruživanje zemalja istočne Evrope bez standarda može narušiti koheziju unije i stvoriti dezintegraciju.
– Neorealizam smatra da je u nedostatku zajedničke prijetnje i saradnje velikih sila ugrožena dezintegracija; to znači da uistinu mora postojati velika prijetnja koja približava zemlje jedne drugima.
– Neoliberalni institucionalizam smatra da budućnost integracije ili dezintegracije zavisi od obračuna troškova i koristi. Odnosno, ako se osiguraju koristi za aktere, integracija jača. Kao što je slučaj Engleske, koja je u uniju ušla 1973. na temelju svojih interesnih računica i iz nje izašla na temelju istih računica.
– Druga teorija kaže da je glavna komponenta ekonomske međuovisnosti velikih evropskih sila faktor integracije. Stoga, ako se dovede u pitanje međusobna ovisnost ili interesi velikih sila, ugrožena je i budućnost integracije.
– Konstruktivizam naglašava komponentu normi i zajedničkog evropskog identiteta, u smislu ako se te norme ojačaju, integracija će biti ojačana, a ako ne, ona će biti oslabljena.
– Prema teoriji kolektivizma, glavna komponenta je potpora narodnih masa i uspjeh ili neuspjeh u stvaranju jedne evropske zajednice.
– Teorije o zalasku i padu imperija vjeruju u ulogu osjećaja zajedničke pripadnosti Evropskoj uniji i smanjenje ili povećanje razine lojalnosti prema njoj uzimaju kao osnovu svoje analize.
Zato se općenito može reći da su postojeće teorije o budućnosti Evrope fokusirane na sljedeće tri komponente:
– Zajednička prijetnja poput neorealističkih teorija koje smatraju postojanje velike zajedničke prijetnje faktorom integracije.
– Zajednički interesi čije jačanje vodi ka integraciji na čemu insistiraju teorije liberalizma, kao što su teorije komunikacije i liberalni institucionalizam.
– Zajednički identitet, norme i osjećaj pripadnosti na temelju čega što je identitet jači, to je i integracija jača. Konstruktivizam i kolektivizam insistiraju na ovom pitanju.
U skladu s tim, ako se želi razmotriti budućnost Evrope, mora se odgovoriti na tri glavna pitanja:
– Da li postoji zajednička prijetnja?
– Da li su zajednički interesi između država ojačali ili oslabili?
– Da li je ojačao ili oslabio zajednički identitet?
U tri okruženja koja su spomenuta u prethodnom dijelu ovog teksta mogu se provjeriti odgovori na ova gornja pitanja i iz tog procesa dobiti rezultat u formi nekog od budućih scenarija.
U sigurnosnom okruženju hladnog rata, a to je bilo prvo razdoblje analize, postojala je zajednička prijetnja, a zbog postojanja te prijetnje jačali su zajednički interesi, i formirao se zajednički evropski identitet nasuprot komunizmu. Rezultat je jačanje evropskih integracija.
U posthladnoratovskom sigurnosnom okruženju ne samo da nije bilo zajedničke teritorijalne prijetnje, već su brojni izazovi ozbiljno oslabili zajedničke interese, a oslabio je i zajednički identitet te osjećaj pripadnosti i efikasnosti. Rezultat je bio jačanje procesa dezintegracije i intenziviranje rasprava o kolapsu Evrope, čiji je ogledni primjer bio Brexit.
U trećem ili trenutnom sigurnosnom okruženju, zajednička teritorijalna sigurnosna prijetnja vratila se u Evropu, a Rusija je povećala tu prijetnju napadom na Ukrajinu. Jačanje zajedničkih interesa poprima oblik u sjeni ovih ratova, a prijašnji su izazovi zanemareni, a manje se raspravlja o dezintegraciji. Zbog ovog napada jača i evropski identitet koji je, iako privremeno, zbližio zemlje.
Dakle, u ovom scenariju možemo vidjeti povratak procesu integracije i njegovo jačanje. Zato će nakon rata u Ukrajini izazovi biti na margini i Evropljani će se morati kretati prema integraciji kako bi odbili zajedničku prijetnju.
Evropska frakcija je u ozračju prije rata predlagala pet scenarija za budućnost Evrope.
1. Nastavak dosadašnjeg puta od 2017. nadalje;
2. Od Evropske unije nije ostalo ništa osim jedinstvenog tržišta i zajedničke trgovine;
3. Više saradnje između pojedinih članica u obliku koncepata Evropa dva i tri i…;
4. Manja ali efikasnija saradnja pod nazivom selektivna suradnja;
5. Produbljivanje saradnje među članicama.
Kao što je jasno, ni u jednom od ovih scenarija nema govora o potpunom raspadu ili potpunoj integraciji. Zato teorija da će se unija u budućnosti raspasti ili postati jedinstvena politička jedinica ne može biti znanstvena. Situacija je oduvijek bila složena i višestruka, pa stoga razina zajedničkih interesa nikada nije dosegla razinu potpune integracije, a razina zajedničke prijetnje nikada nije bila toliko visoka da bi dovela do potpunog jedinstva.
Dakle, uvijek su na vrhuncu integracije postojali problemi koji su kočili jedinstvo, a na vrhuncu izazova postojali su interesi koji se nisu mogli zanemariti. U razdobljima kada je rasla težina geopolitičkih prijetnji, jačala je integracija, a u razdoblju kada je rasla težina izazova, a kada je bilo manje interesa, jačao je realizam. Dakle, na ovoj razini analize, u sadašnjoj konstelaciji, imajući u vidu novu važnost nadmetanja velikih sila i geopolitičkih pitanja, Evropljani nemaju izbora nego ojačati integraciju, barem u kratkom i sadašnjem razdoblju.
Budućnost Evrope na temelju globalnih trendova
Dosadašnje rasprave pod uticajem nedavnih vojnih i geopolitičkih događaja na evropskom tlu kratkoročno su uticale na analize. Ali predviđanje integracije u Evropi pod uticajem pitanja Ukrajine i Rusije stvorila su neku vrstu optimizma u sferi integracije. Pitanja kao što su važnost Kine i istočne Azije za Sjedinjene Države i njihov prioritet u odnosu na pitanja povezana s Evropom i novi američki izolacionizam za smanjenje troškova politika izvan Sjedinjenih Država su pitanja od važnosti za budućnost Evrope i razumijevanje Unije u odnosu na njenu budućnost.
Obraćanje više pažnje na militarizam velikih evropskih sila koji se temelji na ideji strateške neovisnosti od Amerike i biti u središtu igre između Amerike i Kine u sferi ekonomije, pitanja su koja imaju veliku važnost. Ali ovi pristupi za sobom povlače izazove:
– Nedostatak evropskog konsenzusa jer su zemlje istočne Evrope relativno sumnjičave ili razočarane u efikasnost Evropske unije vezano za njihove interese i
– Sumnjičavost prema Francuskoj, kao zemlji koja ima kapacitet nuklearnog odvraćanja, te u kojoj mjeri se može obavezati kada je sigurnost drugih evropskih zemalja, posebno istočne Evrope u pitanju.
Zaključak
Na temelju rečenog mogu se razmatrati sljedeći scenariji:
– Na temelju optimističnog pristupa, može se nadati srednjem pristupu SAD-a s novom vizijom NATO-a kako bi se pomoglo osiguravanju sigurnost Evrope. U skladu s tim, Evropa će nastaviti igrati ulogu u novom poretku, iako s pristupom u čijem središtu je moć, a ne prethodnim poretkom utemeljenom na normama.
– Na temelju pesimističkog pristupa svjedočit ćemo rastu nacionalizma i populizma te ideje da je Amerika na prvom mjestu i smanjenju uloge Evrope u nadolazećem bipolarnom sistemu, te da će nacionalistički pristupi nastojati osigurati vlastite interese.
– Scenarij ovisi o razvoju događaja i odlukama. U ovoj situaciji, ako Evropljani dođu do zaključka da moraju jačati svoju vojnu moć bez Amerike, ili da sigurnosni kišobran slabi, ako uspiju igrati u središtu nadmetanja između Kine i Amerike, mogu biti utjecajan akter u budućnosti.
Evropa mora prihvatiti da nema drugog puta osim jačanja međusobne ovisnosti, a naravno, u tom kontekstu različite evropske zemlje čuvajući i jačajući svoje prednosti i pretvarajući ih u izvor moći i regulisanje svojih odnosa s velikim silama u ovom razdoblju, moraju igrati ulogu u tome.
U tom smislu istočnoevropske zemlje suočene su s dvostrukom situacijom zbog toga što se nalaze na granici evropskog geopolitičkog nadmetanja. S jedne strane, one se smatraju evropskim odbrambenim graničnim zidom prema Rusiji, a s druge, Rusija ima mnogo izvora uticaja na tim područjima, a s druge strane, identitetski i etnički jazovi dodatno su zakomplikovali pitanje i probleme vezane uz zajednički evropski identitet.
Ekskluzivno PISjournal
