Belmin Herić
Autor je magistar historije i novinar s dugogodišnjim fokusom praćenja geopolitičkih događaja na Bliskom istoku i susjednim regijama.
PISjournal– Odnosi između Irana i Bosne i Hercegovine (BiH) su kompleksni i višeslojni, obuhvatajući aspekte političke, ekonomske, kulturne i vjerske saradnje.Ove dvije zemlje, iako geografski udaljene, dijele značajnu historiju koja je oblikovana tokom decenija. Odnosi sežu u prošlost kada je Bosna i Hercegovina bila dio Jugoslavije, a intenzivirali su se tokom rata u BiH 1990-ih godina i u postratnom periodu.
Odnosi u periodu Jugoslavije
Prije raspada Jugoslavije 1991.godine, odnosi između Irana i Bosne i Hercegovine su se odvijali unutar okvira odnosa između Irana i SFR Jugoslavije. Jugoslavija je imala dobre odnose s Iranom, posebno tokom ere nesvrstanih zemalja.Tokom 1960-ih i 1970-ih godina, obje zemlje su bile aktivne članice Pokreta nesvrstanih, koji je promovirao nezavisnost od velikih sila i naglašavao saradnju među državama u razvoju.
Međutim, iranska revolucija 1979.godine donijela je promjene u regionalnoj i međunarodnoj politici. Iran se nakon revolucije transformirao iz apsolutitičke monarhije u islamsku republiku pod vođstvom ajatolaha Homeinija, što je uticalo na njegovu vanjsku politiku i odnose sa svijetom. Uprkos ovim promjenama, Jugoslavija je nastavila održavati korektne odnose s Iranom, fokusirajući se na ekonomske i političke aspekte.
Rat u Bosni i Hercegovini (1992-1995)
Raspad Jugoslavije početkom 1990-ih doveo je do agresije na Bosnu i Hercegovinu, koja je trajala od 1992. do 1995. godine. U tom periodu Iran je postao jedan od ključnih međunarodnih aktera koji su podržavali legalne vlasti Bosne i Hercegovine u njihovoj borbi protiv srpskih pobunjeničkih snaga.
Diplomatski odnosi su imali svoj početak 31.marta 1992. godine kada je Iran priznao Bosnu i Hercegovinu, čime se svrstao među prve države koje su se odlučile na ovaj korak. Ipak, oni su zvanično uspostavljeni 25. januara 1993. godine.
Iran je pružio značajnu vojnu i humanitarnu pomoć Bosni i Hercegovini tokom rata.Prema izvještajima, Iran je dostavljao oružje i obuku za vojnike Armije Republike Bosne i Hercegovine. Ova pomoć je dolazila uprkos embargu na oružje koje su Ujedinjeni narodi nametnuli bivšoj Jugoslaviji. Iranska vlada je također podržavala humanitarne projekte, uključujući izgradnju mobilnih bolnica i dostavu medicinskih potrepština.
Iranska diplomatska podrška Bosni i Hercegovini bila je posebno izražena kroz posjete visokih iranskih zvaničnika.Jedan od najznačajnijih događaja bio je posjeta iranskog ministra vanjskih poslova, Ali Akbar Velayatija, Sarajevu 1994. godine. Tokom ove posjete, Velayati je izrazio punu podršku iranske vlade bosanskohercegovačkoj vladi i narodu, naglašavajući neophodnost međunarodne intervencije kako bi se okončali srpski napadi i masakri.
Lider Islamske Republike Iran, ajatolah Ali Khamenei, javno je osudio zločine počinjene nad bosanskim muslimanima. U maju 1994.godine, Khamenei je održao govor u kojem je oštro kritizirao srpske snage za genocid i masovne zločine nad Bošnjacima. On je naglasio moralnu dužnost međunarodne zajednice da zaustavi nasilje i zaštiti nevine civile u BiH.Khamenei je također izrazio solidarnost Irana s Bosnom i Hercegovinom, pozivajući muslimane širom svijeta da podrže bosanske muslimane u njihovoj borbi za opstanak i pravdu.
Pored vojne podrške, Iran je bio aktivan u pružanju humanitarne pomoći Bosni i Hercegovini. Iranske humanitarne organizacije su bile uključene u distribuciju hrane, medicinskih potrepština i osnovnih potrebština za stanovništvo pogođeno ratom.
Ono što se posebno mora istaći da Iran tokom ovog perioda nije imao ambicije za ostvarenjem nekog religijskog utjecaja, nametanja bilo kakvih vrijednosti,niti su imali pretenzije ka“privatizaciji” bosanskohercegovačke vanjske politike. Također, nije bilo konfrontacije sa Sjedinjenm Američkim Državama tokom ovog perioda.
Poslijeratni period i saradnja
Nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini 1995.godine, odnosi između Irana i BiH nastavili su se razvijati, ali u drugačijem kontekstu. Sporazum iz Daytona, koji je okončao rat, uspostavio je složen politički sistem u BiH i otvorio put za rekonstrukciju i razvoj zemlje. U ovom periodu, Iran je nastavio pružati podršku Bosni i Hercegovini, ali fokus se prebacio na ekonomske, kulturne i diplomatske aspekte saradnje.
Ambasada Irana u Sarajevu i Ambasada Bosne i Hercegovine u Teheranu postale su ključne institucije za promicanje bilateralnih odnosa.Tokom godina, posjete visokih zvaničnika između dvije zemlje postale su uobičajene, što je dodatno učvrstilo veze.Primjer toga su posjete članova predsjedništva Bosne i Hercegovine Iranu, kao i posjete iranskih zvaničnika Sarajevu.
Kulturna saradnja je bila još jedna važna dimenzija odnosa između Irana i BiH.Iran je podržavao različite kulturne i obrazovne inicijative u BiH, uključujući otvaranje kulturnih centara, organiziranje festivala i promicanje učenja perzijskog jezika.U Sarajevu je osnovan Iranski kulturni centar koji je aktivan u promicanju iranske kulture i jezika. Pored toga, iranski filmovi, književnost i umjetnost su često predstavljeni na kulturnim događajima u BiH, jačajući kulturnu povezanost između dvije zemlje.
Savremeni odnosi
U posljednjih nekoliko godina, odnosi između Irana i Bosne i Hercegovine su se razvijali u kontekstu globalnih i regionalnih promjena.Iran se suočava s brojnim međunarodnim sankcijama i pritiscima, dok Bosna i Hercegovina nastoji integrirati se u Evropsku uniju i NATO.Ovi faktori su uticali na dinamiku bilateralnih odnosa.
Iako ekonomska saradnja nije ostvarila puni potencijal, posebno ukoliko ih poredimo s odnosima između Irana i susjednih zemalja, prvenstveno Srbije, postoji potencijal s jačanjem trgovinskih i investicijskih veza.Iran je u vise navrata izrazio spremnost za povećanje svojih investicija u BiH, posebno u sektorima poput energetike i poljoprivrede.S druge strane, Bosna i Hercegovina bi mogla vidjeti Iran kao potencijalnog partnera u diversifikaciji svojih trgovinskih odnosa.
Politički, Bosna i Hercegovina održava balansirane odnose s Iranom, uzimajući u obzir svoje euroatlantske aspiracije.Iranski zvaničnici često izražavaju podršku suverenitetu i teritorijalnomi ntegritetu BiH, naglašavajući važnost stabilnosti i mira u regiji.
Kulturalno, saradnja se nastavlja kroz različite projekte i inicijative koje promoviraju međusobno razumijevanje i dijalog. Iranski kulturni centri u BiH i bosanskohercegovačke institucije koje se bave iranskom kulturom i jezikom igraju ključnu ulogu u održavanju tih veza.Festivali, izložbe i obrazovni programi pomažu u jačanju kulturnih veza i omogućavaju bolje razumijevanje između naroda dviju zemalja.
Odnosi između Irana i Bosne i Hercegovine imaju duboke historijske korijene i bogatu dinamiku.Od vremena Jugoslavije do današnjih dana, te veze su prošle kroz faze vojno-političke podrške, ekonomske saradnje i kulturne razmjene. Iako se suočavaju s izazovima, posebno u kontekstu globalne politike i sankcija, ostaje nada da će se ti odnosi intenzivirati I ojačati. Bosna i Hercegovina i Iran trebaju nastaviti graditi svoju saradnju, temeljeći sje na zajedničkoj historiji, interesima ali i vizijama za budućnost.
Ekskluzivno PISjournal
