Reid Standish
PISjournal–Nestašice struje u Tadžikistanu, manjak energije u Ukrajini, sve veći troškovi električne energije širom Balkana i kratkoročni profiti ruskih državnih kompanija.
Sve su to neke od posljedica koje se osjećaju širom Evroazije usljed ubrzane globalne energetske krize izazvane nestašicom goriva za proizvodnju električne energije u Kini i rastućim cijenama širom Evrope koje utiču i na potrošače i na proizvođače.
Kriza koja se produbljuje širom Evrope i Azije takođe može da ugrozi globalnu ekonomiju dok se oporavlja poslije usporavanja usljed pandemije COVID-19.
S približavanjem zime, iznenadna energetska kriza koja pogađa svijet prijeti već napregnutim lancima snabdijevanja, podstiče geopolitičke tenzije i postavlja pitanja o tome koliko je svijet spreman za prelazak na zelenije oblike energije.
“Globalno povećanje cijena energije pogodilo je ekonomije širom svijeta, s rastom cijena nafte, uglja i gasa”, rekao je Jack Sharples, ekspert Oksfordskog instituta za energetske studije. “Štaviše, energetska kriza je razotkrila nefleskibilnost naše potražnje za energijom: čak i uz visoke cijene, mi nastavljamo da koristimo ugljovodonike jer nemamo dostupnu alternativu”.
Kineski uvoz uglja iz Rusije utrostručen je u odnosu na prošlu godinu. Povećana cijena prirodnog gasa takođe je dala Moskvi i Gaspromu, ruskoj državnoj gasnoj kompaniji, dodatnu polugu uticaja nad Briselom dok traži konačno odobrenje za svoj novi i kontroverzni gasovod Sjeverni tok 2 preko Baltičkog mora do Njemačke, uz zaobilaženje Ukrajine.
Kineski susjedi koji proizvode energente, poput Kazahstana i Turkmenistana, takođe su zabilježili porast potražnje za ugljem i gasom, mada su te isporuke u Kinu usporene logističkim i proizvodnim ograničenjima za slanje većih količina nego što je planirano.
Također, vlada Sjeverne Makedonije održala je hitne sastanke za rješavanje krize, najavljujući privremene fondove za pomoć energetskim kompanijama i uvodeći ograničenja potrošnje električne energije za preduzeća.
U Evropskoj uniji pojavljuju se neslaganja oko toga kako odgovoriti na krizu, pri čemu neki lideri traže pomoć od Brisela, a drugi – poput mađarskog premijera Viktora Orbana – za povećanje cijena krive mjere EU za borbu protiv klimatskih promjena i smanjenje emisija štetnih gasova.
“Ova energetska kriza mogla bi da utiče na to kako Brisel sprovodi svoju ključnu klimatsku politiku Zeleni dogovor, posebno na proširenje sistema EU za trgovinu emisijama (ugljenika)”, rekao je za Charles Dunst, saradnik Globalnog makro tima Evroazijske grupe. “Planovi su već bili nepopularni, a energetska kriza će vjerovatno smanjiti (tu podršku) u narednim mjesecima”.
Porijeklo energetske krize
Trenutna energetska kriza se prvo pojavila u Kini, najvećem svjetskom proizvođaču, pošto je globalna potražnja za njenim proizvodima ove godine naglo i neočekivano skočila u okviru ekonomskog rasta poslije usporavanja zbog pandemije.
Zbog nezvanične kineske zabrane na uvoz uglja iz Australije, koja je ranije bila najveći snabdijevač te zemlje, zalihe uglja su bile niske. Manjku električne energije u Kini doprinijele su i oprečne klimatske mjere usvojena u toj zemlji.
Kineski predsednik Si Đinping obećao je da će Kina biti karbonski neutralna do 2060, ostavljajući regionalne vlade da iznađu način kako da s postavljenim ograničenjima usklade emisije ugljen-dioksida i drugih gasova s efektom staklene bašte. Kao rezultat toga, na fabrikama je ostalo da se snalaze s racioniranjem električne energije i restrikcijama.
Sa smanjenjem zaliha uglja, kineske elektroenergetske kompanije takođe su se okrenule tržištu prirodnog gasa, što je dovelo do većih kupovina nego što su trgovci u Evropi očekivali, podstičući skok cijena.
“Energetska kriza je poremetila proizvodnju u Kini, što dovodi u rizik dalje usporavanje globalnih lanaca snabdijevanja uoči užurbane božićne sezone kupovine na Zapadu i šire”, rekao je Danst.
Cijene prirodnog gasa su od tada više puta dostigle rekordne nivoe.
U Evropi se povećavaju izgledi za manjak u snabdijevanju jer potražnja raste i širom Azije, gde su kupci spremni da nastave da plaćaju veće cijene i nadmaše svoje evropske kolege.
Taj disparitet će se vjerovatno intenzivirati pošto je Kina u oktobru naredila kompanijama koje podržava država da obezbijede snabdijevanje energijom bez obzira na cijenu. Od tada je nastavio da raste uvoz uglja i gasa.
Taj potez Kine sugeriše da će se drugi dijelovi svijeta suočiti s još težim vremenima u obezbjeđivanju potrebnog goriva, rekao je Danst.
Kriza i prilika
Usred poremećaja na globalnom energetskom tržištu, ruski predsednik Vladimir Putin nastoji da iskoristi ogromne energetske rezerve svoje zemlje.
Tokom pandemije, ukupan izvoz gasa u EU iz Rusije – koja pokriva oko 50 % uvoza Unije – opao je usljed manje potražnje sa smanjenjem ekonomske aktivnosti. Iako je ona povećana u Evropi, taj trend smanjenja izvoza gasa iz Rusije u EU se nastavlja, s nižim zalihama ove godine. To je dovelo do iscrpljivanja evropskih zaliha, što zauzvrat podiže cijene.
Putin i ruski zvaničnici pozvali su Njemačku da ubrza izdavanje regulatornog odobrenja za Sjeverni tok 2, sugerišući da bi to obezbjedilo dugoročno rješenje za energetske probleme te zemlje.
U međuvremenu, na istoku Rusije, energetske kompanije su brzo krenule da ispunjavanju rastuću potražnju Kine, isporučujući toj zemlji tri puta više uglja ove godine nego tokom 2020, kako pokazuju podaci kineske carine.
“Trenutna energetska kriza na dva fronta predstavlja kratkoročnu priliku za Moskvu da progura realizaciju svojih energetskih projekata u Evropi dok je pod sankcijama i da ojača svoju poziciju energetskog snabdijevača Kine”, rekla je Vita Spivak, analitičarka konsultantske kuće Control Risks. “Mada se čini da su trenutne krize uglavnom rezultat ekonomskog razvoja posle korona virusa, nestašice energije bi se mogle pojaviti u budućnosti dok svijet pokušava da krene u ‘zelenu tranziciju'”.
Moskva je napravila zaokret ka ispunjavanju kineskih energetskih potreba za naftom i gasom koji čine više od 60% ruskog izvoza u Kinu i taj trend bi mogao da se nastavi kako se Kina odvikava od uglja, a više oslanja na gas.
Gasovod Moć Sibira koji je pokrenut 2019. već dovodi gas do Kine, s planovima za povećanje u budućnosti. A razmatra se i drugi gasovod, Moć Sibira 2.
Istovremeno, u fokusu pažnje Rusija i dalje je ugalj.
Moskva je najavila da će privremeno obustaviti isporuke uglja Ukrajini od 1. novembra, navodeći da joj je potreban za domaću potrošnju, uprkos povećanju izvoza u druge zemlje.
Rusija takođe gleda kako da poveća svoje isporuke uglja u Kinu i trenutno ulaže 10 milijardi dolara u željezničku infrastrukturu na svom Dalekom istoku kako bi zadovoljila buduće potrebe Kine prije nego što ta zemlja pređe na alternativne izvore energije.
“Da bi iskoristila svoju poziciju, Moskva mora da obezbjedi da postoji relevantna infrastruktura za izvoz energije, što predstavlja izazov u okviru tog vremenskog roka”, rekla je Spivak. “Moskva shvata da je vremenski rok da proda svoje ugljovodonike Evropi i Kini ograničen”.
