U posljednjih desetak godina svjedoci smo ruske ekspanzije na području jugoistočne Evrope kada su u pitanju ruski kulturni i drugi centri. Posebno je zanimljiv centar za humanitarnu saradnju sa sjedištem u Nišu iz razloga što je njegova prava svrha i namjena nejasna u konačnici.
Za mnoge je to prikrivena vojna baza Rusije u Srbiji. Pored toga je nedavno otvoren još jedan centar u Srbiji što je jasan pokazatelj da Rusija ne odustaje od svoje namjere da pusti “pipke” i upotrebi meku moć gdje god i kad god može, a jedna od pogodnih “meta” joj je i Srbija.
Tako je Moskva smislila još jedan “suptilan” način da zadrži uticaj na Balkanu, i to kroz otvaranje Rusko-balkanskog centra u Srbiji. Tiho i bez velike pompe u Beogradu je otvoren ovaj centar, koji će, kako je najavljeno, “raditi naučna istraživanja i analizu savremenih političkih, ekonomskih, društvenih, kulturnih, verskih i drugih procesa u Srbiji i zemljama regiona”.
Neko bi slegnuo ramenima i rekao: “Pa šta! Nauka i kultura su u pitanju”. Ali, kada se malo dublje analizira smisao i djelovanje ovog centra, jasno je da je osim nauke rađanju ovog centra kumovala i politika i da bi ti “drugi procesi” koji se “analiziraju” mogli biti i politički, vojni i naravno obavještajni. Jer, čak tri, i to ne bilo koja ruska političara, su na simboličan način “presjekla crvenu vrpcu” na otvaranju ovog centra.
Govorio je predsjednik Upravnog odbora i poslanik Državne dume Ruske Federacije Konstantin Zatuljin. Javnosti je ostao poznat kao poslanik koji je dao snažnu podršku lideru SRS Vojislavu Šešelju dok je bio Haški optuženik i njegovom izlasku iz Haga.
I, ne samo to – pročitana su pisma dva najbliža saradnika predsjednika Rusije Vladimira Putina, ministra spoljnih poslova Sergeja Lavrova i potpredsjednika Vlade Rusije Jurija Borisova.
Uporedo sa zakulisnim metodama, Rusija pribjegava i nešto očiglednijim sredstvima, da pusti korjenje i to kroz energetsku (isporuku gasa) i vojnu saradnju. Često se može čuti da je gas jedan od “magičnih elemenata” koji održavaju u životu snažnu političku polugu za ostvarivanje interesa Rusije u istočnoj i jugoistočnoj Evropi. Jedna od prečica do črvšćeg zagrljaja je naoružavanje Srbije preko Rusije, počev od kupovine dva transportna helikoptera Mi-17, donacije šest aviona “mig 29”, do nabavke ruskog protivvazdušnog (PVO) sistema “Pancir S”.
U dokumentu nazvanom “Rusija na Balkanu” koji je objavljen 2019 godine, strategija Rusije postavljena je kroz pet poglavlja. Ističe se da Balkan može zauzeti važno mjesto u nadolazećoj arhitekturi odnosa, ali se i konstatuje da Rusija nema toliki uticaj na Balkanu kako to predstavljaju zapadni mediji kroz isticanje „ruske prijetnje”.
Stoga se predlaže nov pristup i nova strategija Rusije na Balkanu. Neki od taktičkih principa su stvaranje podrške “konstruktivnim” političkim snagama u Srbiji, Sloveniji, Hrvatskoj, Albaniji i drugim zemljama u regionu, tj. snaga koje bi bile orijentisane prema projektima Moskve.
Tu su i širenje medijskog pristupa na Balkanu, kojim bi trebalo zameniti narativ “Rusija kao pružalac sigurnosti” i “Rusija kao dobavljač energije” narativom “Rusija kao sredstvo regionalne stabilnosti”, “Rusija kao sredstvo humanitarne saradnje” i “Rusija kao dobavljač e-tehnologija i efikasnih tehnoloških riješenja”. Među ciljevima su kontinuirano i sve veće ulaganje u regionalne proizvodne kompanije, pretvaranje ekonomske prisutnosti u rast obrazovne, ekonomske i kulturne saradnje i razvijanje konstruktivnih pristupa religiji, uzimajući u obzir trend prema fragmentaciji istočnog hrišćanskog prostora.
Globalna pandemija COVID 19 je na površinu izbacila i jedan fenomen koji je vezan za distribuciju vakcina. Ovdje su primjetne dvije tzv. filozofije koje se tiču raspodjele vakcina protiv COVID19, a to su zapadna i istočna filozofije. Ugledni profesor međunarodnih odnosa Igor Peličari to ovako objašnjava: “Imamo istočnu, kako je ja nazivam, političku vakcinu, a zapadno imamo ekonomsku. Obe imaju isti medicinski cilj, ali potpuno različite političke ciljeve.
Istočna je državna u svim aspektima, od planiranja, preko istraživanja, do proizvodnje i distribucije. Istočna se deli na osnovu interesa spoljne politike, dakle ona je čisto geopolitički instrument. Na Zapadu pak imamo situaciju da svi mi, pa i šefovi država i vlada, zavisimo od privatnih (farmaceutskih) kompanija, i ona zato nije direktno politička“, smatra profesor Peličari.
Rusija i Kina su trenutno u geopolitičkoj prednosti kada je reč o vakcina-diplomatiji na Balkanu, kaže Peličeri: „Zanimljivo je to što se dešava na Zapadnom Balkanu, gde su donatori uvek bili EU, Amerika, itd. Njih odjednom nema, a pojavljuju se Rusija i Kina.
Nije iznenađenje što Rusija i Kina igraju tu igru, ali jeste iznenađujuće to da se Zapad nije pojavio na početku te trke. To će morati da se reši ukoliko se želi da se održi ravnoteža u sadašnjim međunarodnim odnosima“, kaže profesor koji se u svom radu posebno bavi međunarodnom pomoći i njenim efektima.
Demonstracija “meke moći” koju Rusija provodi na Balkanu u konačnici ima svoju cijenu, ljudi obično postanu svjesni cijene koju plaćaju kad je nemoguće vratiti točak događaja u nazad. Kulturna saradnja, humanitarni centri, razne donacije nisu ništa drugo nego brižljivo planirani politički potezi koji imaju samo jedan cilj, ovladavanje određenim prostorima.
Ovladavanje koje ne mora nužno da bude vojnom silom i direktnim fizičkim prisustvom na terenu. Metode su postale mnogo suptilnije i sofisticiranije od grube primjene vojne sile. Ako se pažljivo prate aktivnosti i trendovi onda je moguće iznaći načine kako se suprostaviti takvim nasrtajima. Bitno je da razumijemo da u ovoj eri globalizacije ništa nije besplatno, samo su načini plaćanja različiti i ponekad sa odgodom. Da bi se mogli oduprijeti, moramo prepoznati, razumijeti i odlučno djelovati.
