Nenad Radičević
Autor je vanjskopolitički komentator i dopisnik iz Njemačke za brojne medije na Balkanu.
PISjournal–Kao rijetko kada u novijoj političkoj historiji njemačka javnost grozničavo očekuje septembarske pokrajinske izbore na istoku Njemačke.
Izbori za pokrajinski parlament Saksonije i Tiringije prvog dana septembra i tri nedjelje kasnije za parlament Brandenburga, sudeći prema izvještajima i analizama njemačkih medija, čine se ako sudbonosni. I to samo zbog straha da bi desničarska Alternativa za Njemačku (AfD) mogla da osvoji vlast na istoku Njemačke. Štaviše, da bi pritom tri vladajuće stranka na savezom nivou mogle da dožive ozbiljan politički debakl.
I sve to se očekuje samo nekoliko nedjelja pošto je viši administrativni sud odobrio zahtjev Savezne službe za zaštitu ustava, da kategoriše AfD kao osumnjičenu da je desničarska ekstremistička organizacija. Ovaj status osumnjičenog omogućava da AfD bude širom Njemačke obaveštajno nadzirana od agenata ove njemačka službe državne bezbjednosti. Međutim, to ovoj stranci uopšte nije naudilo što se tiče popularnosti kod birača, budući da ankete ukazuju da bi u Tiringiji i Saksoniji mogla da dobije svaki treći glas, a u Brandenburgu svaki pet glas na biralištima.
Debakl savezne vlasti
Najveći debakl vladajućih stranaka na saveznom niovu se očekuje u Tiringiji gdje je premijer Bodo Ramelow, iz redova Ljevice, koji vodi manjinsku vladu Ljevice, SPD i Zelenih.
U ovoj pokrajini rezultati poslednje ankete instituta Insa, urađene za nedjeljno izdanje Bilda, ukazuju da bi izborni prag preskočila samo kancelarova Socijaldemokratska partija sa prognoziranih tek šest odsto glasova u Tiringiji, dok bi Zeleni i liberali (FDP) osovojili po samo tri odsto glasova.
Nasuprot tome, rezultati prognoziraju AfD-u 30 odsto glasova, Hrišćansko-demokratskoj uniji (CDU) 21 odsto a novoosnovanom ljevičarskom Savezu Sare Vagenkneht (BSW) čak 20 odsto. Ljevici pak ankete „daju“ 14 odsto glasova.
Ne očekuje se da vladajuće socijaldemokrate, Zeleni i liberali mnogo bolje prođu ni u Saksoniji gdje je proteklih sedam godina premijer Michael Kretschmer (CDU), uz podršku SPD-a i Zelenih. U ovoj pokrajini se prognozira da će SPD osvojiti šest odsto glasova, Zeleni pet, dok glasača liberale skoro da nema. Nasuprot tome, INSA očekuje da AfD dobije 32 odsto glasova, CDU 30, a BSW 15 odsto glasova, dok bi Ljevica trebalo da ostane ispod izbornog praga sa prognoziranih četiri odsto glasova.
U Brandenburgu, gdje je premijer socijaldemokrata Dietmar Woidke uz podršku CDU i Zelenih, SPD bi trebalo ipak da osvjetla obraz i osvoji 20 odsto glasova, ali ipak manje od AfD-a kojem prognoziraju 24 odsto. Istraživači javnog mnijenja izmjerili su da CDU ima podršku 19 odsto glasača u ovoj pokrajini koja okružuje Berlin, BSW 17, Zeleni i Ljevica po pet, dok bi liberali tek dva odsto.
Iako rezultati pokrajinskih izbora nisu jasan pokazatelj stvarne popularnosti vladajućih stranaka na nacionalnom nivou, ovi rezultati će biti dosad nevjerovatni neuspjeh, prije svega, SPD-a koji je na istoku Njemačke imao poprilično jaku podršku od ujedinjenja, ali i za Zelene koji su prethodnih pet godina bili u pokrajinskim vlastima. Liberali, pak, rijetko su osvajali previše glasova na istoku Njemačke pa njihov najvjerovatniji rezultat ispod izbornog praga nije veliko iznenađenje.
Ipak, uzimajući u obzir da za godinu dana se održavaju njemački savezni izbori, ovakvi rezultat samo će napraviti glavobolju za kancelara Olafa Scholza i njegova koalicione partnere.
Bijes nezadovoljnih birača
Iako je situacija različita u ove tri pokrajine, jasno je da im je zajedničko to da će AfD uspjeti da osvoji najveći ili skoro najveći broj glasova u odnosu na druge stranke. Osnovana 2013. kao partija zagovornika da Njemačka napusti zajedničku evropsku valutu, AfD je uspjela da se profiliše kao antimigrantska desničarska partija koja okuplja birače nezadovoljne vodećim strankama. Osim teme prihvata migranata, AfD je proteklih godina dana uspela da profitira i na posrtanju njemačke privrede i finansijske moći građana, kao i od narastajućeg nezadovoljstva radom Scholzove vlade u kojoj se tri koalicona partnera već godinama prepiru oko mnogih strateških i praktičih poteza i zakona pa sve do toga kako raspodijeliti budžet za 2025. godinu.
Najbolji ikad rezultat je AfD ostvarila na junskim izborima za Evropski parlament kada je osvojila bezmalo 16 odsto glasova, pri čemu su joj glavna uporišta upravo na istoku zemlje. Prethodno je AfD uspjela da napravi i nekoliko uspjeha na lokalnom nivou, osvojivši nekoliko funkcija lokalnih čelnika u malim mjestima u nekad komunističkom istoku Njemačke.
Nekadašnja istočna Njemačka već decenijama ne uspijeva da stigne po životnom standardu i nivou zaposlenosti zapad zemlje, a dobar dio stanovništva se od 1990. preselio u zapadne pokrajine. Na bijesu nezadovoljnih birača na istoku većinski je profitirao AfD, koji upravo na istoku ima najekstremnije i najkontroverznije funkcionere. Tu se ističe Bjoern Hoecke, nekadašnji profesor historije, koji vodi AfD u Tiringiji i predstavlja svojevrsnu sivu eminenciju cijele stranke otkad je ona zauzela tvrđi desničarski kurs.
Hoecke se bori da postane premijer Tiringije, a ove godine je, između ostalog, privukao pažnju time što je dva puta kažnjen novčanom kaznom zbog korišćenja u svojim nastupima zabranjenih nacističkih slogana. Strah od toga da će AfD pobjednički umarširati u Erfurt, administrativni centar Tiringije, pojačava i historijsko sjećanje da je Hitlerova nacistička stranka prvo došla na vlast upravo u Tiringiji i to 1930. godine u koaliciji sa konzervativcima.
Iako mainstream političari i analitičari često nastoja da popularnost AfD-a objasne time da su birači u bivšoj DDR „više skloni nacionalističkim i autoritarnim stavovima“, zapravo dobar dio birača AfD njih glasa jer ne želi da glasa za stranke koje su bile proteklih decenija na vlasti u ovim pokrajinama, uključujući i Ljevicu iako je ona na nacionalnom nivou bila neprihvatljiva zbog svojih krajnje ljevičarskih stavova.
Potreba za novom ljevicom
Na ekonomskom nezadovoljstvu birača na istoku nije uspjela da profitira Ljevica, jer su se proteklih godina više usmjerili na identitetska pitanja, poput prava seksualnih manjina, nego na sindikalna i socijalna prava.
Iako pojedini politikolozi ukazuju da je možda vrijeme za ljevičarske stranke prihvate i nacionalne ideje kao svojevrsnom načinu da odbrane radničku klasu od globalnog kapitalizma i njegovih posljedica, rukovodstvo Ljevice se mrštilo i na sam prizvuk nekog desnog konzervativizma.
Zbog toga su često bili u sukobu sa svojom najpopularnijom funkcionerkom i šeficom poslaničke grupe u Bundestagu Sahrom Wagenknecht, koja je na kraju izašla iz stranke i ove godina osnovala sopstvenu stranki.
Da postoji ova vrsta potrebe za novom ljevicom dokazuje uspjeh Wagnknecht, koja je osnovala svoju stranku u kojoj baštini ljevičarski ekonomski program ali konzervativni društveni program. BSW se zalaže za veće oporezivanje najbogatijih, ali se žustro protivi nekontrolisanim migracijama.
I dok njen program i pojava nerviraju podjednako i ljevičarsku i centrističku i desničarsku političko-medijsku elitu, njena stranka je samo nekoliko mjeseci posle osnivanja uspjela da osvoji na evropskim izborima više od 6 odsto glasova. Ankete joj sada na nivou Njemačke predviđaju oko 9 odsto glasova, a u pojedinim istočnonjemačkim pokrajinama i više od 20 odsto, što je uspjeh koji u Njemačkoj tom brzinom nije imala nijedna novoosnovana stranka posljednjih decenija.
I upravo pojava njene stranke poremetila je iz prošlogodišnje perspektive bezmalo sigurno pobjedu AfD-a u istočnim pokrajinama jer je tada njihova popularnost prelazila 36 odsto. Iako mediji i vladajući političari nastoje da BSW izjednače sa AfD-om u proputinovske antimigrantske stranke, sva je prilika da će upravo stranka supruge ikone njemačke socijaldemokratske i ljevačrske politike Oscara Lafontaina biti nezaobilazni partner demohrišćana i socijaldemokrata ukoliko žele da spriječe da AfD dođe na vlast na istoku.
CDU i SPD će morati da zatvore nos i legitimizuju Sahru Wagenknecht saradnjom sa njenom strankom, što će ih onemogućiti da ubuduće o njoj pričaju kao ekstremističkoj snazi. To će njenoj stranci dijelom dati vjetar u leđa, što bi moglo dodatno da utiče na to da nakon saveznih izbora sljedeće godine sastav Bundestaga bude još više politički rascjepkan a formiranje vladajuće koalicije još teže.
