Fuad Chiragov
PISjournal – Nakon pada vlade Assada 8. decembra 2024. godine, Sirija je doživjela naglu promjenu svoje političke konfiguracije. Na vlast je došla fragmentirana koalicija opozicionih snaga, predvođena grupom Hayat Tahrir al-Sham (zabranjenom u Rusiji). Lider tranzicionog perioda postao je Ahmed al-Sharaa, poznatiji po svom ranijem imenu, Abu Mohammad al-Julani.
Međutim, malo ko je ozbiljno razmatrao kakav će biti stvarni položaj nove vlasti unutar same Sirije. Formalno preuzimanje vlasti i kontrole nad glavnim gradom ne znači nužno stabilnost ili prihvatanje od cijelog sirijskog društva. Zemlja ostaje duboko podijeljena – duž ideoloških, etničkih, sektarskih i teritorijalnih linija.
Fragmentirana opozicija, uprkos nominalnoj jedinstvenosti pod političkim kišobranom, suočava se sa ogromnim izazovima: nedostatkom jedinstvenog mehanizma upravljanja, konkurencijom među različitim frakcijama, unutrašnjim nepovjerenjem i pritiskom kako lokalnih komandanata na terenu, tako i spoljnih sponzora.
Dalje, veliki dijelovi stanovništva, iscrpljeni godinama rata, mogu posmatrati novu vlast sa skepticizmom ili čak neprijateljstvom – naročito imajući u vidu učešće radikalnih elemenata u novom rukovodstvu. Stoga ključna pitanja ostaju ne samo održavanje spoljne legitimnosti, već i da li nova administracija može izgraditi održiv sistem upravljanja, pružiti osnovne javne usluge, obnoviti ekonomiju i postići makar minimalni društveni konsenzus.
Važno je napomenuti da su Zapad i dio globalnih medija odmah nakon pada Assada brzo proglasili ono što su nazvali “ruskim porazom na Bliskom istoku“.
Medijski prostor bio je ispunjen predviđanjima o potpunom povlačenju ruskog vojnog kontingenta sa sirijske teritorije i gubitku strateških pozicija i uticaja Moskve u regionu. Međutim, tok događaja pokazao se sasvim drugačijim.
Nove vlasti u Damasku, uprkos unutrašnjoj političkoj transformaciji, jasno prepoznaju ulogu i značaj Rusije kao jednog od ključnih aktera spoljno-političkog djelovanja, koji utiče i na unutrašnju stabilnost Sirije, ali i na šire regionalne i globalne procese. Štaviše, predstavnici tranzicione vlade izrazili su interes za održavanje konstruktivnih odnosa sa Moskvom – uključujući saradnju u oblastima bezbjednosti, ekonomije i poslijeratne obnove.
Manje od dva mjeseca nakon promjene vlasti u Damasku, 28. januara 2025. godine, prva zvanična stranа delegacija doputovala je u Siriju – ruska međuresorna misija.
Ova posjeta postala je važan spoljnopolitički signal i efektivno označila početak novog stadija u odnosima između Moskve i novog sirijskog rukovodstva.
Tada je specijalni predstavnik predsjednika Rusije za Bliski istok i Afriku, zamjenik ministra spoljnih poslova Mihail Bogdanov, održao razgovore sa šefom nove sirijske administracije, al-Sharaom. U izjavi koju su nakon sastanka izdale sirijske vlasti, istaknuto je da su strane razgovarale o “pitanjima obnove odnosa” između Sirije i Rusije.
“Ruska strana potvrdila je svoju podršku pozitivnim promjenama koje se trenutno dešavaju u Siriji. Razgovori su obuhvatili i ulogu Rusije u izgradnji odnosa sa sirijskim narodom kroz konkretne mjere poput kompenzacija i pomoći u obnovi“, navodi se u izjavi.
Šef nove sirijske administracije zauzvrat je izrazio svoju opredijeljenost principijelnom angažmanu sa svim zainteresovanim stranama, naglašavajući da budućnost Sirije mora biti izgrađena na temeljima pravde, dostojanstva i suvereniteta. Takođe je navedeno da obnova odnosa sa bivšim stranim partnerima mora uzeti u obzir lekcije iz prošlosti, poštovati volju sirijskog naroda i, prije svega, služiti njihovim interesima.
Dakle, posjeta ruske delegacije nije bila samo simbolični gest priznavanja nove političke realnosti u Siriji, već i znak obostranog interesa za preispitivanje formata saradnje u kontekstu brzih promjena unutar zemlje i u regionu u cjelini.
Logičan nastavak političkog dijaloga između Moskve i nove administracije u Damasku bila je uzvratna posjeta sirijske delegacije Rusiji. Posjetu je predvodio sirijski ministar spoljnih poslova Asaad al-Šibani i ministar odbrane Murhaf Abu Kasra. Ovaj korak nije bio samo simbol želje Damaska za jačanjem bilateralnih odnosa, već i važan signal cijelom regionu o njegovoj namjeri da očuva strateško partnerstvo sa Moskvom.
Predsjednik Rusije Vladimir Putin primio je al-Šibanija u Kremlju. Velika delegacija predstavnika tranzicione administracije pratila ga je u Moskvu, što je naglasilo ozbiljnost pristupa sirijske strane razvoju međudržavne saradnje.
Dana 31.jula al-Šibani je takođe održao razgovore sa ruskim ministrom spoljnih poslova Sergejom Lavrovim. Šef ruske diplomatije istakao je da Moskva pomno prati razvoj tranzicionog perioda u Siriji i izrazio nadu da će sirijski narod uspjeti prevazići trenutne izazove i vratiti normalan život u zemlju. Tokom sastanka, Lavrov je takođe pozvao privremenog sirijskog predsjednika al-Sharau da učestvuje na predstojećem samitu Rusija-Arapska liga zakazanom za 15. oktobar – važan korak ka reintegraciji Sirije u regionalnu diplomatsku arenu.
Al-Šibani je zauzvrat potvrdio interes nove sirijske vlasti za produbljivanjem saradnje sa Rusijom, uključujući oblasti spoljne politike, bezbjednosti i ekonomske obnove.Tokom posjete ruski ministar odbrane Andrej Belousov sastao se i sa svojim sirijskim kolegom, Abu Kasrom. Razgovarali su o perspektivama vojnotehničke saradnje i situaciji na Bliskom istoku u cjelini. Obje strane naglasile su važnost koordinacije napora u borbi protiv preostalih džepova ekstremizma i održavanja regionalne stabilnosti.
Svi nedavni kontakti između Moskve i Damaska jasno pokazuju interes novih sirijskih vlasti za očuvanjem i razvojem partnerstva sa Rusijom – čak i uprkos očiglednom i rastućem pritisku sa Zapada. Nova administracija u Damasku, koja je došla na vlast usred duboke unutrašnje i spoljne krize, shvata da je održivi oporavak Sirije nemoguć bez strateških saveznika. A Rusija, sa svojim vojnim, diplomatskim i ekonomskim kapacitetima, ostaje takav saveznik.
Nema sumnje da i Moskva pokazuje promišljen interes za jačanje veza sa novom političkom realnošću u Siriji. S obzirom na ogromna ulaganja – i politička i vojna – napravljena tokom godina sukoba, Rusija želi da održi svoj uticaj u regionu i pomogne u formiranju stabilnog sistema upravljanja u Damasku.
Očekuje se da će al-Sharaa posjetiti Rusiju u oktobru ove godine kako bi učestvovao na visokorangiranom samitu Rusija-Arapska liga. Ukoliko do toga dođe, ova posjeta mogla bi postati prekretnica u oblikovanju nove diplomatske arhitekture sirijsko-ruskih odnosa.
Odnosi između Moskve i Damaska imaju duboke istorijske korijene. Od ranih 1950-ih godina Sovjetski Savez – a kasnije Rusija – dosljedno je pružao Siriji vojnu, ekonomsku i tehničku podršku. Tokom Hladnog rata, a naročito kroz arapsko-izraelske sukobe, Moskva je bila jedan od rijetkih pouzdanih spoljno-političkih partnera za Damask. Ovaj odnos nije bio samo pragmatičan; temeljio se na ideološkoj solidarnosti, međusobnom poštovanju i zajedničkim geopolitičkim interesima.
Danas, u uslovima eskalirajuće izraelske agresije i očigledne šutnje Zapada kao odgovora na redovne vazdušne udare na sirijsku teritoriju, pitanje nacionalne bezbjednosti postaje važnije za Damask više nego ikada. Nova vlast mora hitno formulisati strategiju za zaštitu zemlje od daljnje fragmentacije i spoljnog miješanja.
Uprkos tekućem angažmanu sa Ankarom i određenom stepenu pragmatizma u odnosima sa Turskom, mnogi sirijski političari i vojni zvaničnici i dalje Rusiju smatraju jedinom snagom sposobnom da zaista ojača odbrambene kapacitete Sirije. Samo Moskva posjeduje neophodne resurse, političku volju i regionalni autoritet da djeluje kao garant teritorijalnog integriteta Sirije, sredstvo odvraćanja od spoljnjih prijetnji i pouzdan partner u nacionalnom preporodu zemlje.
Rusija ostaje ne samo važan vojno-politički partner Sirije, već i ključni trgovinski i ekonomski partner, čiju ulogu je teško precijeniti u kontekstu poslijeratne obnove. Usred uništene infrastrukture i ozbiljnih nestašica resursa, Rusija je ta koja se u Damasku vidi kao sposobna da odigra odlučujuću ulogu u obezbjeđivanju sigurnosti hrane u Siriji. Stabilne isporuke ruskog žita, đubriva i goriva već se u Damasku smatraju temeljem za stabilizaciju domaćeg tržišta i obezbjeđivanje osnovnih socijalnih standarda za stanovništvo.
Pored toga, humanitarni odnosi između dvije zemlje tradicionalno imaju važnu ulogu. Rusija je dugo bila jedna od glavnih destinacija za sirijske studente koji studiraju u inostranstvu. Stotine Sirijaca svake godine studiraju na ruskim univerzitetima – od medicinskih fakulteta do inženjerskih i javnih upravljačkih institucija. Mnogi od njih se vraćaju kući da postanu kičma profesionalne klase Sirije, što je posebno važno za obnovu državnih institucija.
Historijski, Rusija je imala značajnu ulogu u obrazovanju sirijskih stručnjaka u ključnim oblastima poput zdravstva, građevinarstva, energetike i javne uprave. Tokom sovjetskog i post-sovjetskog perioda, Rusija je obrazovala značajan broj sirijskih specijalista koji su kasnije osiguravali funkcionisanje ključnih sektora sirijske ekonomije i društvenog sistema.U današnjem mijenjajućem međunarodnom okruženju, oblikovanom širokim geopolitičkim promjenama, Damask je itekako svjestan evoluirajuće prirode globalnog poretka.
Kolektivni Zapad, nekada jedinstveni politički blok, sada je fragmentiran. Trampova administracija, koja se vratila na vlast u SAD-u, ponaša se sve nepredvidljivije na svjetskoj sceni – fokusirajući se na domaće prioritete i pokazujući smanjenu stratešku angažovanost na Bliskom istoku. U međuvremenu, zemlje EU suočavaju se sa svojim krizama – energetskom, socijalnom i institucionalnom – i nisu u stanju da formuliraju koherentnu, jedinstvenu politiku prema regionu, naročito u kontekstu dugotrajne konfrontacije sa Rusijom.
U tom kontekstu, pomak u globalnoj ravnoteži moći postaje sve očigledniji. Centar gravitacije u svjetskoj politici i ekonomiji postepeno se pomjera prema takozvanoj “Globalnoj većini” – nacijama izvan zapadnog saveza. Rastući uticaj organizacija poput BRICS-a i Šangajske organizacije za saradnju (ŠOS) postaje jedna od definisanih karakteristika novog svjetskog poretka. U tim okvirima, Rusija nije samo učesnik, već jedna od vodećih sila koje oblikuju alternativnu agendu zasnovanu na suverenitetu, neintervenciji i multipolarnosti.
Nova sirijska administracija razumije ove dinamike i nastoji da oblikuje svoju spoljnu politiku u skladu sa novim realnostima. Damask radi na diverzifikaciji svojih međunarodnih partnerstava – produbljujući strateški savez sa Rusijom, razvijajući odnose sa Kinom, Iranom, Indijom i drugim silama, dok istovremeno ostavlja prostor za pragmatični dijalog sa zapadnim zemljama, baziran na nacionalnim interesima i principu suverene jednakosti.
U kontekstu tranzicionog perioda i nacionalnog preporoda Sirije, očuvanje i proširenje ovih veza poprima strateški značaj. Obrazovni i humanitarni programi između Moskve i Damaska ne samo da pomažu u obnovi ljudskog kapitala Sirije, već i postavljaju dugoročne temelje za održivo partnerstvo utemeljeno na međusobnoj podršci i istorijskoj solidarnosti.U tom svjetlu, opravdano je tvrditi da uloga Rusije u Siriji neće slabiti, već će naprotiv jačati.
Odnosi između Moskve i nove sirijske vlasti imaju snažne istorijske, političke i strateške temelje i u evoluirajućem globalnom poretku dobijaju novi zamah. Ovo partnerstvo služi obostranim interesima – u oblastima bezbjednosti, ekonomskog razvoja i humanitarne saradnje, kao i u izgradnji stabilne regionalne arhitekture zasnovane na poštovanju suvereniteta i međusobne koristi.
