Belmin Herić
PISjournal –Plan izraelskog premijera Benjamina Netanyahua o mogućoj aneksiji dijelova Pojasa Gaze predstavlja kulminaciju višedecenijske politike okupacije, kontrole i kolonizacije palestinskih teritorija. Premda Izrael formalno ne kontrolira Gazu još od povlačenja 2005. godine, najnovije vojne operacije i političke najave jasno ukazuju na promjenu kursa – ka ponovnoj, ovaj put trajnoj, okupaciji ovog gusto naseljenog teritorija. Da bi se shvatio Netanyahuov plan potrebno je poznavati historijski razvoj izraelske politike prema Gazi te potencijalne regionalne i međunarodne posljedice.
Historijski kontekst: Od britanske Palestine do prve okupacije Gaze
Gaza je geografski mala, ali politički i simbolički izuzetno značajna teritorija u izraelsko-palestinskom sukobu. Smještena uz mediteransku obalu, između Izraela i Egipta, Gaza je bila pod britanskom upravom do 1948. godine. Nakon završetka britanskog mandata i osnivanja države Izrael, tokom Prvog arapsko-izraelskog rata (1948–1949), Gaza je pala pod egipatsku kontrolu.
Između 1949. i 1967. godine Gaza je bila pod egipatskom vojnom upravom, ali bez zvanične aneksije. Egipat nije dodijelio državljanstvo Palestincima iz Gaze, iako ih je prihvatio u svoj obrazovni i zdravstveni sistem. Tokom ovog perioda Gaza je postala utočište za desetine hiljada palestinskih izbjeglica koje su protjerane ili pobjegle iz svojih domova u današnjem Izraelu.
Prva izraelska okupacija Gaze dogodila se nakon Šestodnevnog rata 1967. godine, kada je Izrael u samo nekoliko dana zauzeo Zapadnu obalu, Istočni Jerusalem, Golansku visoravan i Pojas Gaze. Od tada pa sve do 2005. godine, Izrael je vršio direktnu vojnu upravu nad Gazom, što je uključivalo i izgradnju jevrejskih naselja unutar teritorije.
Naselja u Gazi i unilateralno povlačenje 2005. godine
Izraelska politika naseljavanja Gaze započela je ubrzo nakon 1967. godine. Do kraja 1990-ih, u Gazi je postojalo oko 21 izraelsko naselje u kojima je živjelo oko 8.000 doseljenika, uglavnom u kompleksu poznatom kao Guš Katif, u južnoj Gazi. Ova naselja su bila teški teret za izraelsku vojsku, jer je bilo potrebno obezbijediti njihovu sigurnost u okruženju koje je bilo neprijateljski nastrojeno prema izraelskoj prisutnosti.
Zbog sve češćih napada palestinskih pokreta otpora i političkog pritiska unutar Izraela, tadašnji premijer Ariel Sharon donio je odluku o jednostranom povlačenju iz Gaze 2005. godine. Tokom tzv. „Disengagement plana“ Izrael je evakuirao sve naseljenike i vojne jedinice iz Gaze, ali je zadržao kontrolu nad njenim zračnim prostorom, pomorskim granicama i skoro svim prelazima, osim granice s Egiptom (Rafah).
Povlačenje je tada predstavljeno kao korak ka miru, ali palestinske frakcije, uključujući Hamas, to nisu doživjele kao kraj okupacije, već kao zamjenu direktne kontrole indirektnom blokadom.
Uspon Hamasa i potpuna blokada Gaze
Nakon što je Hamas pobijedio na palestinskim parlamentarnim izborima 2006. godine, a zatim silom preuzeo kontrolu nad Gazom 2007. godine, Izrael i Egipat su uveli strogu kopnenu, pomorsku i zračnu blokadu Gaze. Blokada je ozbiljno pogodila ekonomiju, infrastrukturu i životni standard više od dva miliona Palestinaca koji žive na toj teritoriji.
Od tada do danas, Izrael je pokrenuo više velikih vojnih ofanziva protiv Gaze (2008/09, 2012, 2014, 2021, 2023), a svaka od njih rezultirala je hiljadama mrtvih, ogromnim razaranjima i humanitarnim krizama. Istovremeno, Hamas i druge grupe nastavile su s ispaljivanjem raketa na izraelske gradove.
Nova realnost: Netanyahuov plan za aneksiju Gaze
Nakon više od devet mjeseci rata izraelski premijer Benjamin Netanyahu predlaže radikalnu promjenu izraelske politike prema Gazi. Prema izvještajima izraelskih medija njegov plan uključuje:
– Uspostavu „tampon-zona“ duž granice s Izraelom, koje bi bile pod izraelskom vojnom kontrolom.
– Aneksiju sjeverne Gaze, posebno strateški važne regije oko koridora Netzarim.
– Izgradnju novih izraelskih naselja, uz istovremeno raseljavanje palestinskog stanovništva iz tih oblasti.
– Postupno širenje kontrole dok se ne obuhvati veći dio ili čitav teritorij Gaze.
Ovaj plan, prema pisanju Haaretza i Times of Israel, već je predstavljen izraelskom sigurnosnom kabinetu i navodno ima podršku administracije američkog predsjednika Donalda Trumpa.
Unutrašnjepolitički motivi i pritisak krajnje desnice
Netanyahu se trenutno nalazi pod ogromnim političkim pritiskom, kako zbog neuspjeha da spriječi napad Hamasa 7. oktobra, tako i zbog sve većeg nezadovoljstva javnosti načinom na koji vodi rat. Njegova koalicija ovisi o krajnje desnim partnerima, poput ministra finansija Bezalela Smotriča, koji otvoreno zagovaraju obnovu izraelskih naselja u Gazi.
Smotrič je izjavio da je “obnova naselja u Gazi sada i realan politički cilj”, te dodao da “Gaza mora biti izraelska teritorija, ne možemo je predati drugom arapskom entitetu”. Njegove izjave jasno pokazuju ideološki pravac u kojem se kreće vladajuća koalicija.
Etničko čišćenje i kršenje međunarodnog prava?
Plan aneksije i raseljavanja Palestinaca iz Gaze izazvao je val kritika međunarodne zajednice i pravnih stručnjaka. Prema međunarodnom humanitarnom pravu, aneksija okupirane teritorije je zabranjena, a prisilno premještanje civilnog stanovništva smatra se ratnim zločinom.
Organizacije za ljudska prava upozoravaju da bi realizacija ovog plana predstavljala etničko čišćenje i trajnu kolonizaciju čime bi se uništila svaka šansa za buduće mirovno rješenje zasnovano na dvije države.
Netanyahuov plan za aneksiju Gaze ne samo da predstavlja povratak politici direktne okupacije, već i ozbiljno ugrožava već godinama zamrznuti mirovni proces. U očima mnogih, radi se o pokušaju očuvanja vlasti putem eskalacije sukoba i ostvarivanja ideoloških ciljeva krajnje desnice.
Za Palestince ovo znači novo poglavlje poniženja, raseljavanja i borbe za opstanak. Za međunarodnu zajednicu, posebno arapske zemlje, Evropsku uniju i Ujedinjene nacije, izazov je da spriječe novu veliku tragediju u Gazi i da jasno zauzmu stav protiv ilegalne okupacije.
Pitanje je, međutim, koliko su međunarodni akteri spremni djelovati – ili će, kao i mnogo puta ranije, biti nijemi svjedoci još jednog poglavlja u historiji patnje palestinskog naroda.
Ekskluzivno PISjournal
