Tunç Demirtaş
PISjournal – Posljednih godina, Afrika je postala jedan od regiona u kojima je Daeš (ISIS) najaktivniji. Frakcije Daeša posebno su aktivne u Zapadnoj Africi, Istočnoj Africi i regionu Sahela. Podaci iz Indeksa globalnog terorizma za 2025. godinu pokazuju da se region Sahela izdvaja po broju smrtnih slučajeva povezanih sa terorizmom.
Naime, 51% svih smrtnih slučajeva izazvanih terorizmom u 2024. godini dogodilo se upravo u ovom regionu. Indeks takođe pokazuje porast od 3% u odnosu na podatke iz 2023. godine.
Pored toga, prema indeksu, šest od deset zemalja koje su najviše pogođene terorizmom nalazi se u Africi, što dodatno naglašava centralnu ulogu kontinenta u globalnom terorizmu. Tih šest afričkih zemalja su Burkina Faso, Niger, Mali, Nigerija, Somalija i Kamerun.
Međutim, izgleda da će i Demokratska Republika Kongo biti jedna od dvije zemlje koje su najviše pogođene djelovanjem Daeša u 2024. godini. U ovakvom okruženju, regionalne ispostave Daeša predstavljaju prijetnju globalnoj bezbjednosti, posebno slabim i nestabilnim lokalnim vladama širom Afrike.
Nakon što su mu aktivnosti na Bliskom istoku opale, Daeš je fokus prebacio na Afriku. Posebno tokom posljednje dvije decenije, njegovo glavno područje djelovanja se postepeno premještalo sa Bliskog istoka i Sjeverne Afrike ka podsaharskoj Africi, posebno regionu Sahela. Od 2017. godine, podsaharska Afrika bilježi najveći broj smrtnih slučajeva izazvanih terorizmom na svijetu.
Ovaj pomak ne treba tumačiti kao povlačenje iz Bliskog istoka i Sjeverne Afrike, već kao strategiju širenja uticaja. U tom kontekstu, Afrika – posebno oblasti sa slabim državnim strukturama, obiljem oružja, poroznim granicama i intenzivnim sukobima – postaje alternativna baza i novo žarište za Daeš.
Prisustvo Daeša poprima različite oblike u različitim dijelovima kontinenta. Oblasti u Sahelu iz kojih se Francuska povukla i frakcije u Zapadnoj Africi koje su se odvojile od Boko Harama postale su ključna ratišta. Ipak, rastuće prisustvo Daeša u Africi ne treba posmatrati kao ograničeno na Sahel ili Zapadnu Afriku.
Tako se ispostava Daeša u Somaliji pojavljuje u gradovima Centralne Afrike pogođenim nasiljem, zatim u Mozambiku u Istočnoj Africi, kao i u regionu Puntland u Somaliji. Sve ove terorističke grupe predstavljaju različite ogranke iste osnovne organizacije.
Frontovi Daeša u Zapadnoj Africi i Sahelu
Globalna teroristička organizacija Daeš ima najmanje 13 „vilajeta“ (provincija). Dok su neke od njih izgubile operativnu snagu, čak sedam se nalazi u Africi. Iako svaka od tih provincija funkcioniše decentralizovano – dakle nezavisno – poznato je da Daeš zadržava međunarodni domet i operativnu sposobnost. Takođe postoje tvrdnje da Daeš trenutno uspostavlja novu strukturu vilajeta u jednoj od najvećih kriznih zona u Africi, i za tu svrhu regrutuje mlade iz zajednica pogođenih sukobima.
Među najistaknutijim ograncima Daeša u Africi je Zapadnoafrička provincija Daeša (ISWAP), koja se odvojila od Boko Harama u Nigeriji i predstavlja ozbiljnu regionalnu prijetnju. Porozne granice u regionu poznatom kao oblast jezera Čad – gdje se sastaju Nigerija, Kamerun, Niger i Čad – omogućavaju lako kretanje oružja, boraca i regruta. Nasljeđe kolonijalizma, klimatski faktori, siromaštvo, nezaposlenost, etničke i plemenske razlike, kao i vojne intervencije doprinose radikalizaciji, čime se stvaraju uslovi za djelovanje terorističkih organizacija.
ISGS i IS-Sahel su druge frakcije Daeša koje djeluju u Sahelu. Te grupe se takmiče sa Al Kaidom povezanim JNIM-om u regionu, što je dovelo do zatvorenog kruga nasilja. Za razliku od frakcija povezanih sa Al Kaidom, IS-Sahel i njegov ogranak Lakurawa optuženi su za neselektivne masakre, uključujući i nad muslimanskim civilima. Ova taktika je ranije dovela do podjela unutar ekstremističkih grupa, kao što je bio slučaj 2016. godine kada se Boko Haram podijelio na JAS i ISWAP zbog neslaganja u vezi sa ciljanjem civila.
Porijeklo Lakurawe vodi do stočara iz Malija koji su se borili u koaliciji Seleka u Centralnoafričkoj Republici između 2012. i 2013. godine. Nakon sukoba sa malijskom vojskom, pobjegli su u Niger i kasnije se trajno naselili u sjeverozapadnoj Nigeriji.
Bezbjednosna dinamika i Sudan kao nova prijetnja
U međuvremenu, učešće Toga na sastancima Alijanse država Sahela (AES) – regionalnog bloka koji se nedavno odvojio od ECOWAS-a – pokazuje njegovu potragu za alternativnim bezbjednosnim partnerstvima. Iako je Togo član ECOWAS-a, njegovo zbližavanje sa AES-om može se tumačiti kao težnja da se direktnije suprotstavi organizacijama poput Daeša i JNIM-a.
U tom kontekstu, sve učestaliji napadi JNIM-a u Togu povećavaju vjerovatnoću bezbjednosne saradnje sa državama članicama AES-a. Povremene diplomatske tenzije primijećene su i između ovih regionalnih organizacija. Neslaganja među članicama ECOWAS-a, posebno između Benina i Obale Slonovače sa jedne strane, i AES-a sa druge strane, mogla bi omogućiti terorističkim organizacijama da povećaju svoje djelovanje i prošire operacije.
Pojavljuje se i dodatna prijetnja – potencijalna upotreba hemijskog oružja od strane ovih organizacija. Rizik od kombinovanja takvih supstanci sa eksplozivima zahtijeva novu procjenu regionalnih i globalnih bezbjednosnih analiza.
Posebnu zabrinutost izaziva mogućnost da Snage za brzu podršku (RSF) u Sudanu oslobode zatvorene pripadnike visoko rangiranih terorističkih organizacija. Takva situacija mogla bi dovesti do njihovog ponovnog priključenja radikalnim grupama u regionu.
Naime, u januaru 2025. godine, Daeš je preko svojih medija objavio poruku u kojoj poziva sljedbenike da „dođu u Sudan i spasu svoju potlačenu braću“, jasno ukazujući na novu strategiju u vezi sa Sudanom. Nakon ove poruke, ne bi bilo iznenađenje da Daeš pokuša da uspostavi novu provinciju u Sudanu. Zapravo, moguće je da regrutacija za tu provinciju već traje.
U zaključku, Daeš nastoji da zadrži raspršeno, ali djelotvorno prisustvo u Africi. Svaki region, sa svojim unutrašnjim dinamikama, pruža različite mogućnosti terorističkoj organizaciji. Međutim, Sudan se trenutno može smatrati najznačajnijom tačkom djelovanja Daeša na kontinentu.
Moguće je da RSF u Sudanu otvori novo poglavlje terorizma na raskršću između Istočne, Zapadne, Sjeverne, Centralne i Južne Afrike. Ukratko, zanemarivanje situacije na terenu može dovesti do toga da Sudan, cijela Afrika, pa i šire, globalni sistem uđe u novu bezbjednosnu krizu. Ako međunarodna zajednica zatvori oči pred ovim procesom, moraće da se suoči sa posljedicama koje će proizaći iz Afrike.
