Sanadin Voloder džemata
Autor je novinar, NVO aktivista i istraživač. Bio je novinar i urednik portala Akos. Saradnik je više bosanskohercegovačkih i regionalnih medija. Autor je knjige ‘Priče iz Hercegovine’.
PISjournal – Nakon što obznanjeno da se raspušta teroristička organizacija turskih Kurda (PKK) uslijedio je novi šok u turskoj javnosti. Naime, otvoren je još jedan front sukoba vlasti koju predvodi AKP i jednog džemata koji se optužuje za korupciju, antidržavno djelovanje u saradnji s opozicionom CHP, odnosno uhapšenom administracijom Istanbula koju je predvodio gradonačelnik Ekrem Imamoglu.
Ovi događaji su prilika da se prisjetimo sličnih procesa u bližoj i daljoj prošlosti Turske. Naime, otvaranje sukoba sa Sulejmanijama ima mnogo sličnosti sa turbulentnim procesima vezanim za Fetullaha Gulena (FETO) i Haruna Jahiju (Adnan Okatar) s kojima se se aktuelna turska vlast ranije obračunala.
Uloga džemata, odnosno tesaufskih redova/tarikata i organizacija u turskim zajednicama je
prisutna od samog prihavatanja islama. Aktivnu ulogu u islamizaciji turskih plemena, otporu
Mongolima i križarima te borbi protiv Bizantije imali li su tarikati. Njihova vjerska, društvena, ekonomska, politička i na kraju vojna uloga je bila izuzetno naglašena u Seldžučkoj i Osmanskoj državi.
Međutim, uslijed čestih previranja dolazilo je do sukoba i krvavih pobuna, a mnogi tarikati su imali svoje lobije ili su bili instrumenti suprotstavljenih strana u borbi za dominaciju.
Najpoznatiji pokret nadahnut tesaufom bili su Ahiji čiji osnivač je uvidio da jedan od razloga
potpadanja pod mongolsko ropstvo jest urušavanje društvenih vrijednosti, slaba radna
produktivnost i odgovornost. Zbog toga je uspostavio sistem školovanja zanatlija kroz tekije u cilju jačanja esnafa i ekonomije. To je preteča današnjih tarikata koji sve više djeluju kao ekonomski holdinzi.
Uloga tarikata je bila posebno izražena tokom previranja u Osmanskoj državi kao i na njenom kraju kroz otpor agresorima ali i sekularizaciji nakon ukidanja Halifata. Tada kao i u ostatku muslimanskog svijeta i u Turskoj nastaju obnoviteljski i reformski pokreti. Njihovo djelovanje je imalo dva pravca. Prvi je bio vezan za muslimansko stanovništvo i njihovu edukaciju, a drugi na borbu protiv sekularizacije i ateizacije turskog društva u eri Ataturka.
Podsjetimo da u Turskoj Dijanet (Državni ured za vjeru) nema monopol nad prikupljanjem zekata, što koriste brojni džemati, tarikati, fondacije (vakufi) za svoje djelovanje i izvan granica što ima značajnu dimenziju u međunarodnim odnosima i geopolitici. Na ovaj način Turska ima ogromne kapacitete za soft power kroz izvoz ideologija. S druge strane zbog dinamičnih unutrašnjih odnosa djelovanje džemata i tarikata izvan Turske često ima otežavajuću ulogu u međunarodnim odnosima.
To je posebno izraženo u području nekadašnjeg osmanskog carstva.
U takvim okolnostima su djelovali Bediuzeman Said Nursi, Sulejman i mnogi drugi.
Dva navedena duhovna lidera su postala najprepoznatljiviji i sa najviše sljedbenika. Dok je Nursi se isticao po blagom pristupu i djelovanju daleko od politike, Sulejman je imao rigoroznije metode i oformio je organizaciju koje je bila i ostala jako zatvorena. Ali ovaj džemat je vremenom postao blizak vladajućim nacionalističkim strukturama iako imaju suprotna uvjerenja.Ovaj džemat nikad nije otvoreno podržavao djelovanje AKP i džemata bliskih njima što se može tumačiti kao dug ranijoj vlasti koja je dozvoljavala njihov rad.
Ko su Sulejmanije?
Süleyman Hilmi Tunahan je umro 1959. godine. On je postavio temelje vjerske organizacije u Turskoj i šire poznate kao Sulejmanije (Süleymancılar). Ova zajednica je izrasla iz nakšibendijski tradicije.
Zajednica, koja je posljednjih godina bila u javnosti često prisutna zbog vijesti vezanih za incidente u njihovim domovima i ustanovama, a zadnjih mjeseci su postali predmet kritika i političkih debata.
U stvari, mnogi ljudi u Turskoj su svjesni postojanja Sulejmanija. Ali o njima se zna vrlo malo. Razlog za to je dijelom skriven u historiji njegovog nastanka.
Süleyman Hilmi Tunahan rođen je u Silistreu, u današnjoj Bugarskoj, a nakon što je tokom mladosti stekao vjersko obrazovanje u Istanbulu, postao je učitelj 1922. godine.
Dao je ostavku na mjesto profesora kada je 1924. godine, tokom republikanske revolucije, proglašen Zakon o Tevhid-i Tedrisat (Jedinstvo obrazovanja).
Svoju propovjedničku karijeru započeo je 1938. godine. Postao je poznat po propovijedima koje je držao u velikim istanbulskim džamijama.Tokom ovog perioda, osnovao je grupe za podučavanje u nekim džamijama i podrumima kuća gdje je podučavao učenju Kur’ana (sufara).
Izvještaj iz 2019. godine tvrdi da članovi zajednice sebe vide kao “Nuhovu lađu” i vjeruju da su oni „spašena grupa“, te da članovi zajednice ne klanjaju iza imama koji nije od njih.
Süleyman Hilmi Tunahan nema knjigu osim male rasprave te ovaj pokret nema intelektualni kapacitet, a brojni istraživači smatraju da Süleyman Efendi u početku nije imao namjeru formirati zajednicu.
Rad organizacije na podučavanju Kur’ana nastavio se ilegalno godinama.
Godine 1950., Tunahan je intenzivirao svoj vjerski rad kada je Demokratska stranka došla na vlast. Godine 1956. izvršene su racije na mjestima gdje je Tunahan predavao i on je ispitivan, ali je nastavio predavati u grupama. Slao je svoje “učenike” u različite dijelove zemlje i otvorio kurseve Kur’ana. Broj kurseva se naglo povećao tokom 1950-ih i 1960-ih.
Prema stavovima istraživača iako je broj aktivnih mjesta za kurseve koje je zajednica nudila bio blizu 70 između 1950. i 1956. godine, došlo do prave eksplozije 1956. godine, dostigavši 400, a do 1960. godine taj broj je premašio 1.000.
Nakon Tunahanove smrti 1959. godine, njegov zet Kemal Kacar preuzeo je vodstvo zajednice.Nakon državnog udara 27. maja 1960. godine došlo do pauze u aktivnostima kurseva, da su se one vratile u normalu 1962. godine, te da se, prema izvorima iz zajednice, broj kurseva približio 3000 1966. godine.
Zakonom iz 1965. godine kojim je ukinut put do postajanja vjerskog službenika polaganjem ispita iz kurseva, pojavila se napetost između vjerskih službenika Süleymancıja i svršenika Imam Hatip srednjih škola koja će trajati godinama.
Tvrdi se da su termin Süleymancılar prvi put upotrijebili rivali grupe u borbi za utjecaj u Federaciji vjerskih službenika 1960-ih. Kao rezultat borbi, pojavile su se dvije vrste vjerskih službenika: “Mektepli” (oni koji su se obrazovali u školama Imama Hatipa i teološkim fakultetima) i “Süleymanciler” (oni koji su se obrazovali na kursevima Kur’ana).
Pravnom regulativom donesenom nakon memoranduma od 12. marta 1971. godine, pravo korištenja zgrada za kurseve Kur’ana povezano je s Predsjedništvom za vjerske poslove. Kao odgovor na to, zajednica je promijenila nazive i statute svojih udruženja i prevazišla ovu situaciju pozicionirajući se kao pružatelj infrastrukture za obrazovne aktivnosti, umjesto da pruža kur’ansko obrazovanje.
Ove institucije su postale podložne kontroli i nadzoru Ministarstva nacionalnog obrazovanja. Ova promjena u pristupu djelovanja otkriva razloge aktuelnog sukoba.Stoga se naglasak rada pomjerio na studentske domove. Međutim, vjerska nastava za učenike u studentskim domovima se nastavila.
Godina 1971. je bila prekretnica za zajednicu, ali da su se Süleymancıje vrlo brzo oporavili i prebrodili šok.Nakon državnog udara 12. septembra 1980. godine, odlučeno je da se oduzmu studentski domovi i imovina zajednice, ali je od ovog procesa odustalo u posljednjem trenutku. Ovaj događaj i danas izaziva razne spekulacije. Članovi zajednice i njihovi simpatizeri to pripisuju činjenici da tokom inspekcija nisu pronađene nikakve nezakonite ili kriminalne situacije.
Međutim, postoje stavovi koji su to pripisali pregovorima vođenim sa zajednicom od strane vlasti. Pojedini istraživači tvrde da je oduzimanje imovine odustalo u zamjenu za glas zajednice “Za” na ustavnom referendumu 1982. godine.
Vođa državnog udara i 7. predsjednik, Kenan Evren, javno je odbacio ovu tvrdnju.
Tokom procesa 12. septembra, protiv nekih članova zajednice podnesene su tužbe zbog navodnog bavljenja aktivnostima protiv sekularizma, a izrečene su i neke kazne.
Zajednica je bila sve više pod pritiskom javnosti zbog navoda o samoubistvima, sumnjivim smrtima, premlaćivanjima i bijegovima iz domova. Vođe zajednice pribjegle izbjegavanju medija ili odgovaranju na pitanja pismeno.
Izuzetak se desio 1989. godine, Kemal i Nazlı Ilıcak iz novina Tercüman intervjuisali su Kemala Kacara, a intervju je objavljen pod naslovom “Sulejmanije odgovaraju”.
Bivši predsjednik Uprave za vjerska pitanja Dijanet Tayyar Altıkulaç također je želio iskoristiti svoje pravo da odgovori na neke Kacarove primjedbe o Dijanetu u intervjuu, te se pojavila serija članaka koja je trajala između decembra 1989. i juna 1990. godine.
Razni stručnjaci koji su proučavali zajednicu navode da Süleymancılar nisu mnogo pogođeni procesom od 28. februara krajem 1990-ih i da su nastavili svoje aktivnosti pod nadzorom Ministarstva nacionalnog obrazovanja.
Nakon Kacarove smrti 2000. godine, Tunahanov unuk, Arif Ahmet Denizolgun, preuzeo je vodstvo zajednice, a nakon njegove smrti 2016. godine, vodstvo zajednice preuzeo je drugi Tunahanov unuk, Ali Erhan (Alihan) Kuriş.
Zatvorena zajednica
Introvertna priroda tarikatskih zajednica nakon zabrane tekija općenito vrijedi i za ovu grupu, ali čini se da su ona još zatvorenije od nekih zajednica. Turska javnost često opisuje ovu zajednicu kao „crnu kutiju“. Oni se ne predstavljaju kao vjerska grupa, ali svima je jasno da su vjerska grupa u koja ima jasnu hijerarhiju. Disciplina i lojalnost u zajednici je na mnogo višem nivou nego u drugim vjerskim grupama.
Navodeći da se zajednica posljednjih godina fokusira na obrazovanje djevojčica, ali i dalje predstavlja sliku zajednice u kojoj dominiraju muški članovi.
Iako je nakon 2002. godine došlo do demokratizacije turskog društva Sulejmanije su i dalje ostale u medijskom mraku i nemaju naloge na društvenim mrežama. Nemaju nikakve televizijske, radio ili novinske emisije koje direktno prenose njihove stavove.
Imaju izdavačku djelatnost, ali u časopisima i knjigama nema stavova organizacije.
Kalendar vrlina jedna je od najpoznatijih i najrasprostranjenijih publikacija zajednice. Ovaj zidni kalendar, koji je decenijama veoma popularan u Turskoj, sadrži važne religijske informacije na poleđini svake stranice. Međutim, ovo također ne uključuje informacije o zajednici.
U međuvremenu, čelnici zajednice nisu razgovarali s medijima posljednjih godina.
Istraživači navode da zajednica je posljednjih godina bila aktivna u različitim oblastima kao što su bolnice, turističke kompanije i trgovački lanci.
Već decenijama se smatra da zajednica podržava različite desničarske stranke.
Vrijedno je napomenuti da je izvještaj iz 2019. godine sadržavao oštra upozorenja za Sulejmanije, za razliku od nekih drugih zajednica. U jednom dijelu izvještaja navodi se da je “Što se tiče Sulejmanija, važno pitanje da se tvrdnje da imaju veze s određenim stranim obavještajnim organizacijama shvate ozbiljno i da se provedu potrebne istrage kako se ne bi naišlo na novi FETÖ.”
Zajednica aktivno radi u dijaspori već decenijama.
U izvještaju iz 2019. godine navodi se da je grupa Süleymancılar bila prva koja je otvorila kurseve Kur’ana u inostranstvu pod nazivom Islamski kulturni centri (IKM) nakon migracije radne snage u Njemačku 1961. godine. Zajednica je prvi put uspostavila ovu strukturu u Kölnu, u Njemačkoj, 1973. godine. Vremenom su se ovi centri proširili na druge gradove u Njemačkoj i različite zemlje.
Prema izvještaju iz 2019. godine, zajednica organizirana u inostranstvu putem IKM-a nije prihvatila organizaciju Tursko-islamske unije (DİTİB) Predsjedništva za vjerske poslove, koja je osnovana 1980. godine. Rad zajednice kroz različita udruženja i fondacije u različitim zemljama sada se proširio na sve kontinente od Afrike do Azije.
Grupa provodi aktivnosti u desetinama zemalja u raznim oblastima, od obrazovanja do humanitarnog rada.
džemata džemata džemata džemata džemata džemata džemata džemata džemata džemata
Ekskluzivno PISjournal
