Ibrahim Salihović
PISjournal – Više od jednog stoljeća Levant je ostao jedan od najspornijih i najpoželjnijih geopolitičkih prostora na planeti, na raskrsnici između istočnog Mediterana, Anadolije, Mezopotamije i Arapskog poluostrva.
Sirija, historijsko i geografsko srce ove regije, dramatično utjelovljuje kontinuitet napetosti. Sirijski sukob, koji je izbio 2011. godine nakon arapskih revolucija, ne može se razumjeti bez povratka na dugu historiju, naslijeđe kolonijalne dominacije, vještačke podjele, uspon cionističkog projekta, rivalstva Hladnog rata i, konačno, instrumentalizaciju narodnih pobuna od strane svjetskih i regionalnih sila.
Ipak, u srcu ove složenosti, Sirija je otkrila i duboku istinu o narodu koji se, poput drugih arapskih naroda, usudio zahtijevati svoju slobodu, dostojanstvo i suverenitet. Kolaps Osmanskog Carstva na kraju Prvog svjetskog rata označio je odlučujući preokret za Levant. Tajni pakt Sykes-Picot iz 1916. godine između Francuske i Velike Britanije podijelio je regiju na zone kolonijalnog uticaja, potpuno ignorirajući nacionalne težnje arapskih naroda.
Sirija, koja je mogla nastati kao nezavisna i ujedinjena država, stavljena je pod francuski mandat od strane Lige naroda. Ovaj mandat, daleko od toga da je bio prolazan ili dobronamjeran, predstavljao je direktnu dominaciju. Francuska je nametnula autoritarnu vlast, oštro ugušila narodne ustanake, uključujući Veliku sirijsku pobunu 1925–1927, i praktikovala politiku sektaške i etničke podjele. Umjetno su stvoreni odvojeni entiteti – alavitska država, druzska država, autonomni sandžak Aleksandretta – koji su ostavili duboke ožiljke u sirijskom društvu.
Kolonijalna logika bila je jasna: spriječiti pojavu ujedinjenih arapskih centralnih snaga i olakšati eksploataciju strateških resursa i ruta. U ovoj nametnutoj fragmentaciji leže korijeni mnogih kasnijih sukoba. U isto vrijeme, cionistički projekt, podržan 1917. godine Balfourovom deklaracijom, poremetio je regionalnu ravnotežu. Postepena kolonizacija Palestine nije bila samo tragedija za Palestince, već je predstavljala strukturalnu prijetnju cijelom Levantu.
Arapsko-izraelski ratovi 1948., 1967. i 1973. razumljivi su jedino kroz ovaj kolonijalni kontinuitet: Izrael, podržan od strane zapadnih sila, nametnuo se kao instrument podjele i kontrole. Sirija je direktno patila od ove dinamike gubitkom Golanske visoravni 1967. godine, gubitkom koji je oblikovao njenu vanjsku i vojnu politiku do danas. Tokom Hladnog rata Levant je postao prostor rivalstva između Washingtona i Moskve.
Suočena s izraelsko-američkim savezom, Sirija se približila Sovjetskom Savezu, utjelovljujući progresivni arapski tabor zajedno s Naserističkim Egiptom i Baasističkim Irakom. Nakon odvojenog mirovnog sporazuma između Egipta i Izraela 1979. godine, Sirija je ostala izolirana u svojoj opoziciji Izraelu. Režim Hafeza al-Assada, a kasnije njegovog sina Bashara, razvio je strategiju preživljavanja zasnovanu na snažnom sigurnosnom aparatu, diskursu otpora Izraelu i Zapadu te rentijerskoj ekonomiji koja nije zadovoljila potrebe rastuće populacije.
Autoritarni sistem legitimiziran je retorikom otpora, ali po cijenu unutrašnje marginalizacije i socio-ekonomske stagnacije. Godina 2011. označila je prekretnicu. Vjetar arapskog proljeća, koji je puhao od Tunisa do Kaira, stigao je do Damaska. Sirijska omladina izišla je na ulice tražeći okončanje korupcije, autoritarizma i nezaposlenosti. Pokret je bio dio historijske dinamike arapskih naroda koji su nakon decenija diktature zahtijevali pravo na slobodu i dostojanstvo. Slogan „Ash-sha‘b yurīd isqāṭ an-niẓām“ („Narod želi pad režima“) odjeknuo je i u Siriji. Vrlo brzo krvava represija pretvorila je protest u pobunu, zatim u građanski rat, a potom u internacionalizirani sukob.
Zapadne sile vidjele su priliku za slabljenje Damaska i konsolidaciju izraelsko-američke hegemonije. Zaljevske monarhije finansirale su i naoružavale određene frakcije, često s islamističkim prizvukom, u logici regionalnog rivalstva. Turska se projicirala kao glavni akter, nudeći utočište milionima Sirijaca i podržavajući demokratske težnje naroda, dok druge regionalne sile usmjeravaju energiju revolucije prema svojim geopolitikim ciljevima. Ova instrumentalizacija transformirala je Siriju u poligon imperijalnih rivalstava. Haos je pogodovao usponu džihadističkih grupa kao što su Daesh i Jabhat al-Nusra.
Ruska intervencija 2015. spasila je režim, ali povećala ovisnost Sirije o Moskvi; Sjedinjene Države, pod izgovorom borbe protiv ISIL-a, uspostavile su trajno prisustvo na sjeveroistoku uz kurdske snage; Izrael je pojačao napade kako bi obuzdao vojno gomilanje koje bi moglo ojačati osovinu otpora.
Danas je Sirija de facto fragmentirana: režim kontrolira velike gradove na zapadu, Kurdi dominiraju sjeveroistokom uz američku podršku, sjeverozapad je pod turskim uticajem preko pobunjeničkih grupa, dok različite regionalne sile konsolidiraju svoje zone uticaja.
Balkanizacija reprodukuje kolonijalnu logiku: oslabiti kako bi se bolje kontroliralo. Ekonomske sankcije direktno pogađaju civilno stanovništvo i povećavaju ovisnost o vanjskoj podršci. Sirijska kriza nije samo sukob između diktature i demokratske opozicije. Ona otkriva splet stranih agendi. Regionalne sile, iako ponekad predstavljene kao dio osovine otpora, često su reprodukovale imperijalnu logiku, transformirajući revoluciju u relej svog uticaja.
Ipak, arapsko proljeće ostaje autentičan izraz težnji naroda ka slobodi i dostojanstvu. Sirija, uprkos nasilju i razaranju, simbolizira narod koji odbija podnijeti ostavku. Obnova suverene i ujedinjene Sirije zahtijevala bi okončanje stranog uplitanja, ukidanje sankcija koje guše civilno društvo i inkluzivni politički proces sposoban za prevazilaženje naslijeđenih pukotina.
Sirija ostaje u središtu globalnog rivalstva, ali i težnji arapskog svijeta za slobodom i pravdom. Budućnost regije može biti napisana jedino slušanjem glasa naroda, a ne popuštanjem agendama vanjskih sila.
Sve dok narodi Levanta nisu gospodari svoje sudbine, kolonijalna logika će dominirati, ali historija pokazuje da se narodi uprkos preprekama nikada nisu prestali odupirati.
Ekskluzivno PISjournal
