Sanadin Voloder
Autor je novinar, NVO aktivista i istraživač. Bio je novinar i urednik portala Akos. Saradnik je više bosanskohercegovačkih i regionalnih medija. Autor je knjige ‘Priče iz Hercegovine’.
PISjournal – Na Balkanu se najčešće govori o Velikoj Srbiji, odnosno Velikoj Albaniji i Velikoj Hrvatskoj, te o pretenzijama Bugarske i Grčke prema Makedoniji. Zadnjih godina jačanjem desničarske stranke Fides sve su prisutnije aspiracije Mađarske prema teritorijama njenih susjeda gdje živi brojna mađarska manjina, a koje su bile dio nekada velikog Austro-Ugarskog Carstva.
Prvi svjetski rat označio je kraj velikih carevina. Za Srednju Evropu i dio Balkana Austro-Ugarska je dugo bila zajednički okvir, odnosno “tamnica naroda”. Sporazumom u Trianonu 1920. godine Mađarska je kažnjena tako da je njena teritorija smanjena za dvije trećine, a veliki broj Mađara ostao je manjina u graničnim državama. Na stotu godišnjicu ovog sporazuma održan je državni spektakl koji Mađari doživljavaju kao nacionalnu tragediju. Otkriven je spomenik na koji je uklesana sporna karta s dijelovima Hrvatske, Srbije, Slovenije, Slovačke, Austrije, Rumunjske i Ukrajine, pa i natpis o Rijeci kao o “mađarskom moru”.
Desničarska stranka Fides predvođena Orbanom već duže od jednog desetljeća suvereno vlada Mađarskom kroz forsiranja mapa velike Mađarske u izbornim kampanjama i u povodu pojedinih historijskih datuma konstantno poziva na obnavljanje granica nekadašnje velike Mađarske, što izaziva vrlo žestoke reakcije u državama s kojima Mađarska graniči.
Ekonomsko osvajanje teritorije
Da ova nastojanja nisu samo dio izborne kampanje, odnosno populističke strategije privlačenja glasača kroz generiranje šovinističkih pretenzija prema susjedima, pokazuju ekonomske aktivnosti Mađarske države, privatnih kompanija, pa i samog Orbana u pomenutom geografskom prostoru.
Moramo podsjetiti da je Mađarska dugo bila na ekonomskom začelju Višegradske grupe. Međutim, pod autoritativnom vladavinom Orbana ekonomija, ali i demografija Mađarske znatno su napredovale, a s druge strane ljudska prava i slobode medija postale su sve ugroženije.
Mađarska, pored političkog, zadnjih godina ostvaruje izuzetan ekonomski utjecaj na Balkan, odnosno na prostor od Slovenije do S. Makedonije i Albanije, što predstavlja historijsko područje njenog utjecaja. Bijeg bivšeg premijer Makedonije Nikole Gruevskog u Mađarsku najočitiji je primjer da i unutar EU, kojoj upravo Zapadni Balkan teži, postoje oaze za “političke azilante”.
Korištenje mađarske manjine i saradnja sa sličnim političkim opcijama jeste podloga za mađarsku ekspanziju u Srednjoj i JI Evropi.
Orban je, slično kao i Vučić, godinama “sjedi na dvije stolice”, a posljedice agresije Rusije na Ukrajinu pokušava okrenuti u korist Mađarske kroz preuzimanje ruskog kapitala u regiji.
Mađari su kupili i dva telekom-operatera u Albaniji, što pokazuje njihove pretenzije na cijeli Balkan, ali i dobru saradnju s režimom Edija Rame.
Mađarska je posebno posljednjih godinu-dvije puno investirala u Sloveniji u bankarstvo, turizam, medije i naftni sektor. Upoređujući veličinu, broj stanovnika i ekonomiju dviju država, Slovenija za Mađarsku predstavlja možda i najmanji zalogaj u susjedstvu.
Dvostruki izbori u S. Makedoniji ovog proljeća pokazali su dominaciju desničarske WMRO-DPMNE koja tradicionalno ima dobre odnose s Orbanom. Javna je tajna da je mađarski premijer dao ogromnu finansiju podršku u kampanji za stranku s kojom dijeli slične vrijednosti. Ta saradnja je ozvaničena formiranjem nove vlade koja je Makedoniju zadužila za pola milijarde eura zajmom od Mađarske.
Opozicija je osudila odluku nove desničarske vlade Sjeverne Makedonije premijera Hristijana Mickoskog da formira “strateško ekonomsko partnerstvo” sa Mađarskom i da kao dio toga prihvati zajam od 500 miliona eura.
Direktan dogovor između premijera Mickoskog i njegovog mađarskog kolege Viktora Orbana objavljen je na marginama samita NATO-a u Washingtonu u julu.
Opozicija smatra da kredit nema nikakve veze sa posebnom ekonomskom saradnjom, već da se iza ovog dogovora kriju politički interesi. Ovaj opasan aranžman bi mogao ozbiljno ugroziti saradnju zemlje sa institucijama poput Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda.
U video obraćanju iz Vašingtona premijer Mickoski je opisao sporazum o ekonomskoj saradnji kao put do “sigurnosti” i “finansijske stabilnosti” za zemlju i njenu ekonomiju.
Polovina novca će za “direktnu podršku” privredi Sjeverne Makedonije, a druga polovina će biti podijeljena opštinama za kapitalne projekte. U okviru novouspostavljene saradnje sa Mađarskom, S. Makedonija u budućnosti moći da pozajmi više novca, ako bude potrebno.
Neposredno nakon uvjerljive pobjede njegove desničarske stranke VMRO-DPMNE na izborima u maju, Mickoski je najavio misteriozni zajam od milijardu eura koji će njegova vlada osigurati od “prijateljske” zemlje EU, pod vrlo povoljnim uslovima. Odmah su krenule spekulacije da je ova država upravo Mađarska.
VMRO-DPMNE, koji predvodi koaliciju formiranu nakon izbora, tradicionalni je saveznik Orbanove vlade i njegove stranke Fides.
Čvrsti odnosi između dvije vladajuće stranke izgrađeni su tokom desetogodišnjeg mandata bivšeg autoritarnog premijera i prethodnog lidera VMRO-DPMNE Nikole Gruevskog od 2006. do 2016. godine.
Tokom ovog perioda, različiti izvještaji i istrage ukazivali su na širenje Mađarske u medijski prostor Sjeverne Makedonije, uglavnom u podršci konzervativno naklonjenim medijima i održavanju u životu vlastite propagandne mašinerije Gruevskog.
Prema izvještajima navedene aktivnosti su nastavljeni i nakon svrgavanja Gruevskog 2017. godine u Šarenoj revoluciji i njegovog bijega u Mađarsku 2018. , gdje je od tada boravi nakon što je dobio politički azil.
Mađarska je i veliki donator drugim desničarskim vladama u regionu i Orbanovim saveznicima, uključujući i Republiku Srpsku Milorada Dodika, kojoj je dala 100 miliona eura bespovratnih sredstava, 110 miliona eura kredita, a nedavno je najavila još 140 miliona eura za energetske i infrastrukturne projekte.
Nepovoljno zaduženje
Još jedna sporna tačka oko 500 miliona eura zajma S. Makedonije od Mađarske je njena kamata.
Premijer Mickoski se pohvalio da su uslovi za kredit izuzetno povoljni u poređenju s drugim potencijalnim zajmodavcima, sa kamatnom stopom od 3,25 %, trogodišnjim grejs periodom i rokom otplate od 12 godina, što je ukupno 15 godine.
Ipak, Sjeverna Makedonija već koristi kreditnu liniju Evropske banke za obnovu i razvoj, vrijednu 150 miliona eura, sa kamatnom stopom od 1,6 posto, dvogodišnjim grejs periodom i rokom otplate od 12 godina.
Nova vlada je stopirala projekte izgradnje autoceste i željeznice na koridoru 8 koji spaja Bugarsku i Albaniju, što je pokazatelj jačanja utjecaja Beograda, a slabljenje značaja Sofije i Tirane. Od inauguracije nove predsjednice i formiranja vlade obnovljene su tenzije sa Grčkom kroz forsiranje upotrebe geografskog termina Makedonija što je čak i ne priznavanje statusa vlastite države jer se izostavlja i odrednica republika.
Nažalost, S. Makedonija se vratila u okrilje desničarske vlade koja je ranije sprovela skupi vremenski transfer kroz projekat “Skoplje 2014” u antiku koji je na početku trebao koštati 80 miliona eura, a na kraju je utrošeno više od 700.
desničarske desničarske desničarske desničarske desničarske desničarske desničarske desničarske
Ekskluzivno PISjournal
