Admir Lisica
Autor je magistar historije, istraživač u oblasti regionalnih političkih odnosa, međunarodnih politika i dijaspornih zajednica
PISjournal – Historijat diplomatskih odnosa između Bosne i Hercegovine i Islamske Republike Iran zvanično je započeo priznavanjem nezavisnosti Republike Bosne i Hercegovine od strane Islamske Republike Iran 31. marta 1992. godine, čime se Iran svrstao među prve države u svijetu koje su dale podršku nezavisnosti Bosne i Hercegovine.
Drugi izuzetno važan datum u kontekstu diplomatskih odnosa dvije države jeste 25. januar 1993. godine, kada su i zvanično uspostavljeni diplomatski odnosi između Irana i Bosne i Hercegovine. Za Bosnu i Hercegovinu je ovaj čin imao izuzetno veliki značaj jer je on ustvari bio potvrda da Bosna i Hercegovina usmjerava svoju vanjsku politiku podjednako prema Istoku i Zapadu, što je za mladu nezavisnu državu Bosnu i Hercegovinu bilo izuzetno bitno.
Prvi ambasador Bosne i Hercegovine u Iranu bio je Omer Behmen, a Irana u Bosni i Hercegovini Muhammad Ibrahim Taherian. Upravo iz zapisa Taheriana za potrebe knjige o Hasanu Čengiću pod nazivom Lav bosanski može se zaključiti koliko je za obje strane bilo značajno diplomatsko povezivanje u prvim mjesecima od proglašenja nezavisnosti Bosne i Hercegovine.
Iako dvije države zvaničnu diplomatsku komunikaciju uspostavljaju nakon proglašenja nezavisnosti Bosni i Hercegovine, bitno je napomenuti kako su kontakti između političkih predstavnika, kulturnih radnika i intelektualaca dvije zemlje postojali i prije 1992. godine. U prilog ovoj konstataciji možda je i najbolji primjer diplomatskih aktivnosti prvog predsjednika Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine Alije Izetbegovića, koje su se dogodile godinu dana prije zvaničnog proglašenja nezavisnosti.
Naime, jedna od mnogobrojnih diplomatskih posjeta koje je tokom 1991. godine upriličio Izetbegović, desila se u Teheranu. Izetbegović je na svim sastancima tokom 1991. godine obavještavao svjetske zvaničnike o situaciji u tadašnjoj Jugoslaviji, u čijem je sastavu tada kao jedna od ravnopravnih republika bila Bosna i Hercegovina. Prema svjedočenju Alije Izetbegovića, koja je zabilježio u svojoj knjizi Sjećanja, u Teheranu je od strane visoke delegacije Irana primljen izuzetno srdačno, sa najvećim državnim počastima.
„U Iranu, čije će vojne isporuke u toku rata odigrati važnu ulogu u odbrani Bosne od agresije, bio mi je priređen izuzetan doček. Na Teheranskom aerodromu tog majskog dana 1991. godine bile su postrojene velike jedinice tri roda iranske vojske: pješadije, vazduhoplovstva, a drugi red od više od pedeset diplomatskih predstavnika i drugih zvaničnika stajao je na vrelom podnevnom suncu. Bio sam zatečen i ne znam jesam li se najbolje snalazio.“, istakao je Izetbegović.
Upravo ove konstatacije najbolje oslikavaju odnos iranskih zvaničnika prema Izetbegoviću, te kasnije i državi Bosni i Hercegovini. Nakon proglašenja nezavisnosti Bosne i Hercegovine, uslijedila je srpsko-crnogorska agresija na ovu državu. Osim toga, Bošnjaci i probosanski opredijeljeni Srbi i Hrvati, nisu bili u prilici da se adekvatno brane od agresije jer im je nametnut embargo na naoružanje, koji je znatno otežavao ionako veoma težak i neizvjestan položaj bošnjačkog naroda i države Bosne i Hercegovine.
U tim trenucima, Iran je nastojao olakšati poziciju Bosne i Hercegovine, pomažući im da se opskrbe oružjem, koje će im omogućiti odbranu. Oružje je teško stizalo do krajnjeg cilja, te je često oduzimano na putu do Armije Republike Bosne i Hercegovine, jedine legitimne vojne sile na teritoriji Bosne i Hercegovine tokom perioda agresije. Napori Irana su značajni i u kontekstu toga što je Iran tada tek izašao iz dugogodišnjeg rata sa Irakom, koji je u ekonomskom smislu bio izuzetno iscrpljujući.
Također, međunarodna pozicija Irana tada nije bila “idealna” zbog nesuglasica sa Sjedinjenim Američkim Državama. Ipak, u kontekstu Bosne i Hercegovine, u određenim trenucima interesi Sjedinjenih Američkih Država i Irana su se nezvanično poklapali, što omogućava bolje razumijevanje iranske prisutnosti tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu. Izuzetan doprinos u tom periodu za Bosnu i Hercegovinu postigao je tadašnji ministar vanjskih poslova Irana, Ali Akbar Velayati, čijim diplomatskim naporima je realizirana podrška za Bosnu i Hercegovinu tokom agresije.
Naravno i ostatak tadašnje iranske vladajuće političke elite pružila je nesebičnu podršku Bosni i Hercegovini. Ranije spomenuti Hasan Čengić, također je učinio dosta napora u smjeru jačanja međusobnih odnosa, o čemu govori i ukazano poštovanje prema njemu nakon smrti u vidu komemoracije u Teheranu. Važno je napomenuti da Iran nikada nije osporavao zvaničnu vanjsku politiku Bosne i Hercegovine koja je opredijeljena za ulazak u NATO I Evropsku uniju.
Također, Iran nije vršio pritiske na Bosnu i Hercegovinu da u međunarodnim organizacijama zauzimaju iransku stranu, što govori o tome da Iran razumije poziciju Bosne i Hercegovine u kontekstu globalnih prilika. U knjizi bivšeg ambasadora Bosne i Hercegovine u Iranu i stručnjaka u oblasti međunarodnih odnosa dr. Emira Hadžikadunića pod nazivom Zašto Iran? mogu se pronaći mnogobrojni podaci o odnosima Irana i Bosne i Hercegovine.
Jedan takav podatak odnosi se na činjenicu da Iran nije želio vršiti pritisak na Bosnu i Hercegovinu pri kreiranju njene vanjske politike. Naime, u intervju za “Dnevni Avaz”, tokom 2010. godine, koji Hadžikadunić spominje u knjizi, tadašnji predsjednik Irana Mahmud Ahmadinedžad između ostalog je istakao da “Bosna i Hercegovina ne duguje ništa Iranu”.
“Ne bismo nikad koristili instrumente pritiska na bosanske ljude, zbog toga što smo im nekad pomogli. Mi zato ne očekujemo ništa od njih u zamjenu za našu pomoć. Učinili smo to iz humanitarnih razloga u prošlosti i opet bismo. Vjerujemo u to, da bosanski narod, i njihova vlada – trebaju sami donijeti svoje odluke”, istakao je tada Ahmadinedžad.
Uticaj Irana u Bosni i Hercegovini jeste prisutan, ali je on daleko manji u poređenju sa većinom evropskih zemalja ili Sjedinjenih Američkih Država. Ono na čemu dvije države trebaju aktivnije raditi jeste uspostavljanje prisnije ekonomske saradnje, što je sasvim sigurno u interesu naroda Irana i Bosne i Hercegovine. diplomatskih odnosa diplomatskih odnosa diplomatskih odnosa
Ekskluzivno PISjournal
